ABD ile Ukrayna arasında uzun süredir beklenen anlaşma, başkent Washington'da imzalandı.
Böylelikle Ukrayna'nın lityum, nadir toprak elementleri ve diğer kritik mineralleri ABD sermayesine açılırken, "United States-Ukraine Reconstruction Investment Fund" (ABD-Ukrayna yeniden yapılandırma fonu) adlı bir yatırım fonunun da Kiev'in yeniden imarını finanse etmesi bekleniyor.
Anlaşmanın Washington tarafından anlamı, ABD'nin bugüne dek Ukrayna'ya sağladığı askeri ve finansal desteği bir yatırım fonu çatısı altında telafi etmek üzere Kiev'in stratejik doğal kaynaklarına erişim imkanına kavuşmak.
Ukrayna tarafı ise, masaya hem ekonomik toparlanma hem de Rusya'ya karşı savaşta askeri destek beklentileriyle oturduğu halde, tam olarak istediğini almış gibi görünmüyor.
Güvenlik garantileri ortada yok
Bu ortaklık; yönetim kurulunda hem Hazine Bakanlığı hem de ABD Uluslararası Kalkınma Finansmanı Kurumu (DFC) temsilcilerinin eşit oy hakkına sahip olacağı, gelirlerin yarı yarıya paylaşılacağı ve vergi muafiyetlerinin geçerli olacağı bir yapı kurulmasını öngörüyor.
Ancak metin, Ukrayna'nın bugüne kadar ısrarla talep ettiği bağlayıcı güvenlik garantilerini içermiyor, belirli "vaatler" bulanık ifadelerle geçiştiriliyor.
ABD Hazine Bakanlığı binasında düzenlenen törenle resmiyet kazanan anlaşmayı ABD adına Hazine Bakanı Scott Bessent, Ukrayna adına Birinci Başbakan Yardımcısı Yulia Svyrydenko imzaladı.
Bildiride, "ortak varlıkların ve kabiliyetin Ukrayna'nın ekonomik toparlanmasını hızlandırmak üzere birlikte çalışacağı" vurgulandı, önceki 72 milyar dolarlık askeri ve ekonomik yardım, fon payı olarak sayılarak Kiev'e ek borç yüklenmedi.
Bu büyük mali kalem, güvenlik garantisi eksiğine rağmen Ukrayna'yı masaya ikna eden jestlerden biri olabilir.
Ukrayna'nın Devlet Başkanı Volodimir Zelenski dahil üst düzey yetkililerce bugüne kadar sıkça dile getirdiği beklentisi, Rusya tehdidine karşı daha güçlü ve bağlayıcı güvenlik taahhütleriydi.
Ancak nihai metinde, söz konusu talepler "destek" seviyesine yer buldu.
Anlaşmada, Ukrayna için NATO üyeliği de, savunma yükümlülüğü de bulunmuyor.
Yani bir diğer deyişle ABD, ek silah sevkiyatları ve askeri müdahale konusunda doğrudan sorumluluk üstlenmedi.
ABD'nin bu adımı, bir yandan Rus tarafıyla devam eden diplomatik temaslarını gözeterek attığını söylemek mümkün.
Ukrayna'ya karşı "havuç ve sopa" stratejisi
Washington aynı zamanda, yalnızca gelecekteki askeri yardımlar ve hava savunma sistemlerinin fon kapsamına dahil edilme ihtimalini öne sürerek, Kiev yönetimine karşı havuç ve sopa stratejisini sürdüreceğini ilan etmiş oldu.
Anlaşmanın tüm doğal kaynakların Ukrayna'nın malı olarak kabul edilmesi, yüzde 50'lik "ortak yönetim" hakkı tanınması, "Energoatom ve Ukrnafta gibi devlet şirketlerinin Ukrayna'nın mülkiyetinde kalması" gibi maddeleri ise, Ukrayna açısından "yarı kazanım" sayılabilecek unsurları olarak öne çıkıyor.
Anlaşma nasıl uygulanacak?
Anlaşmaya göre, Ukrayna Çevre ve Jeolojik Kaynaklar Bakanlığı tarafından, fonun organizatörlüğünde maden sahaları uluslararası yatırımcılara açılacak.
Mevcut rezervlerin tespiti için jeolojik veriler DFC ve diğer kurumlarla paylaşılacak.
Bu da, yatırımcıların potansiyel alanları daha hızlı bir şekilde "değerlendirmesine" olanak tanıyacak.
ABD, madencilik teknolojisini sahada aktif bir şekilde kullanmak üzere sevk edecek ve bu sayede üretim maliyetleri düşecek.
Bu kalem, Kiev'in bugüne kadar kendi madenlerini değerlendirememesinin ana sebeplerindendi. Artık ABD teknolojiyi sağlayacak, işçilik ise Ukrayna'nın görevi olacak.
Yeraltı kaynaklarının kullanımında olmazsa olmaz bir diğer ihtiyaç ise, kesintiye uğramayacak tedarik hattı ve bunun için gereken altyapı çalışması.
Anlaşmaya göre bu nedenle, liman ve rafinelere kesintisiz tedariğin sağlanması adına, ulaşım ve enerji altyapısı projelerine de öncelik sağlanacak.
Anlaşma ne zaman devreye girecek?
Anlaşma, Ukrayna Parlamentosu'nun onayı sonrasında 30 gün içinde yürürlüğe girecek.
ABD ile ortaklaşa kurulan yönetim kurulunun ilk toplantısının ise bu ay içinde (13-15 Mayıs) gerçekleşmesi bekleniyor.
İlk yatırım projelerinin başlaması için öngörülen tarih aralığı ise yaz ayları.
Bunun için Ukrayna'nın, devlet kaynaklarından elde edilen gelirleri zamanında fon hesabına aktarması gerekiyor.
Kiev'in bu aktarımları, ABD tarafından yakından takip edilip, denetlenecek.
Yani, bir diğer deyişle, Ukrayna'nın bu anlaşmadaki yükümlülüklerini tam olarak yerine getirip getirmemesi, ABD'nin "savunma yardımı" vaadinin de anahtarı olacak.
Ukrayna siyaseti anlaşmayı nasıl değerlendirdi?
İmzalanan bu anlaşma, Ukrayna siyasetinde sükunetle karşılanmadı.
Önceki başkanlardan Petro Poroşenko'nun partisi Avrupa Dayanışması vekilleri, Zelenski'nin Parlamento'yla yeterince iletişim kurmadığını ve anlaşmanın metninin imzalanmadan önce Meclis'te tartışılmamasını eleştirerek, Zelenski ile tüm meclis paydaşlarının katılacağı özel bir görüşme talep etti.
Avrupa Dayanışması'na yakın isimlerden, eski milletvekili ve aşırı sağcı Sağ Sektör'ün eski sözcüsü Borislav Bereza da, anlaşmayı şu ifadelerle eleştirdi:
Zelenski, ABD'ye Ukrayna'nın doğal kaynaklarını çıkarma imkanı sunarken, karşılığında Ukrayna'nın net güvenlik garantileri alacağını söylüyordu. Ama bu anlaşmada öyle garantilerden eser yok. Garip bir durum. Anlaşma imzalanmış ama güvenlik garantileri yok. Demek ki, bu anlaşmanın başlatılmasının ve Zelenski'in 28 Şubat'ta Beyaz Saray'a gitmesinin asıl nedeni olan şeyi elde edemedik. Bir de nasıl efeleniyordu, nasıl sözler veriyordu, göğsüne nasıl yumruk atıyordu.
Muhalefetteki, liberal Holos partisinden Milletvekili Yaroslav Jelezniak da, anlaşmanın başlangıçtaki taslakta yer alan güvenlik garantilerinin nihai metinde bulunmadığına dikkat çekerek, anlaşmanın "anayasal uyum ve taraflar arası hak-yükümlülük dengesinin hukuki bakımdan incelenmesi gerektiğini" belirtti.
Jelezniak, "Burada büyük bir zafer göremiyorum. Genel olarak bakıldığında: Daha önce tamamen düşünülmeden yapılan açıklamalar ve partnerlere verilen taahhütlerle kendi kendimize yarattığımız bir sorundan kahramanca sıyrılmış gibiyiz" ifadelerini kullandı.
"Avrupa Gerçeği" Genel Yayın Yönetmeni Serhiy Sydorenko ise, anlaşmaya daha ılımlı yaklaşarak şu değerlendirmeyi yaptı:
Evet, bu kesinlikle bir 'ihanet' değil. Normal bir anlaşma; imzalanması gerekiyordu. Bazı noktalar gerçekten olumlu anlamda şaşırttı. Ancak, bu haliyle hala bir 'zafer' de değil. Önümüzde, ek anlaşma üzerinden yürütülecek müzakerelerin tamamlanması süreci var. Bu anlaşmada siyasi meseleler de teknik konuların içine yerleştirildi. Amerikalılar, bu maddeler üzerinde çoktan uzlaşıldığını söylüyor. Ancak son aylarda ABD ile yapılan müzakereler bize şu dersi verdi: 'Dereden geçmeden paçayı sıvama.'
Ukrayna'da nerede hangi nadir mineraller var?
Ukrayna, yaklaşık 15 trilyon dolarlık mineral rezerviyle Avrupa'nın en zengin kaynak varlıklarından birine sahip.
Kıtadaki en büyük lityum, titanyum ve uranyum rezervlerine ev sahipliği yapan ülke; ABD hükümeti tarafından kritik olarak tanımlanan 50 mineralin 23'üne ev sahipliği yapıyor.
Ukrayna;
- Elektrikli araç bataryalarında kullanılan grafit rezervleri açısından dünya sıralamasında ilk 5'te yer alıyor.
- Grafit, Berdychivskyi, Pobuzkyi, Kryvorizhkyi ve Pryazovskyi bölgelerinde yoğun olarak bulunuyor.
- Avrupa titanyum arzının önemli bir payını karşılıyor. Titanyum, havacılık ve inşaat sektörlerinde hafif ve dayanıklı yapısıyla kritik öneme sahip.
- Avrupa lityum rezervlerinin yaklaşık üçte birine ev sahipliği yapıyor. Başlıca Polokhivske, Shevchenkivske, Dobra ve Kruta Balka bölgelerinde bulunuyor. Bunların bir kısmı şu anda Rusya'nın kontrolünde
- Ukrayna ayrıca, Beryllium, uranyum, bakır, kurşun, çinko, gümüş, nikel, kobalt, manganez ve 17 nadir toprak elementi açısından geniş rezervlere sahip.
- Polokhivske ve Dobra lityum sahalarıyla Avrupa'nın önemli lityum kaynaklarını oluşturuyor.
- Dünyanın en büyük demir cevheri rezervlerinden birine sahip olan Kryvyi Rih ise, Ukrayna çelik endüstrisinin temel girdisini sağlıyor.
- Batı Ukrayna ve Karpatlar da, altın ve diğer değerli metaller açısından zengin rezervler barındırıyor.
- Donetsk, Lugansk ve Zaporijya'daki maden havzalarının yaklaşık yüzde 40'ı ise şu anda Rusya'nın kontrolünde.
Anlaşma ne anlama geliyor?
Bu anlaşma, her şeyden önce, ABD'nin ekonomik araçlarını jeopolitik nüfuz amacıyla kullanma stratejisine devam ettiğini gösteriyor.
Günden güne büyüyen elektrikli araç sektörünün ve hassas savunma teknolojilerinin vazgeçilmez unsurlarından olan bu kaynaklar, ABD'nin yeni rekabet alanları için giriştiği hazırlığın en kritik evrelerini işaret ediyor.
"Savunma havucu" karşılığında kaynaklarını ABD'ye açan Ukrayna'yı ise, bağımlılığının daha da derinleştiği günler bekliyor.
Kaynaklar:
https://home.treasury.gov/news/press-releases/sb0126
https://www.reuters.com/world/kyiv-is-ready-sign-resources-deal-with-us-ukraine-government-source-says-2025-04-30/
https://www.businessinsider.com/us-signs-minerals-deal-for-access-to-ukraine-natural-resources-2025-4
https://www.thetimes.co.uk/article/us-minerals-deal-trump-zelensky-qhps35nlz
https://www.reuters.com/markets/commodities/what-are-ukraines-critical-minerals-what-do-we-know-about-deal-with-us-2025-05-01/
https://www.reuters.com/world/us-is-pushing-more-expansive-minerals-deal-with-ukraine-sources-say-2025-03-27/
https://www.theguardian.com/us-news/2025/apr/30/us-ukraine-minerals-deal-russia
https://www.aljazeera.com/news/2025/4/30/ukraine-says-it-is-set-to-sign-minerals-deal-with-us
https://www.reuters.com/world/russias-medvedev-says-ukraine-minerals-deal-means-trump-has-forced-kyiv-pay-us-2025-05-01/
https://euromaidanpress.com/2025/05/01/us-and-ukraine-sign-landmark-minerals-deal-pushed-by-trump-to-reimburse-aid/
https://www.reuters.com/world/europe/us-ukraine-sign-minerals-deal-bloomberg-news-reports-2025-04-30/
https://www.axios.com/2025/04/30/ukraine-minerals-deal-signing
https://www.washingtonpost.com/world/2025/04/30/ukraine-trump-minerals-deal-agreement/
https://abcnews.go.com/Technology/wireStory/us-ukraine-sign-deal-giving-us-access-countrys-121312872
https://www.politico.com/news/2025/04/30/ukraine-agreement-investment-00319855
https://www.pravda.com.ua/news/2025/05/1/7510063/
https://thepage.ua/ua/politics/yak-suspilstvo-vidreaguvalo-na-ugodu-pro-nadra-ssha-ta-ukrayini
https://www.visualcapitalist.com/mapped-ukraines-mineral-resources/
https://www.bbc.com/news/articles/c20le8jn282o
https://geogroup.com.ua/en/blog-en/graphite-deposits-in-ukraine-availability-and-prospects/
https://www.researchgate.net/figure/Lithium-deposits-of-Ukraine-1-Polokhivske-2-Dobra-site-3-Shevchenkivske-4-Kruta_fig4_380754740
*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
