Kovid-19 salgınına karşı 1,5 metre sosyal mesafe

Prof. Dr. Mustafa Öztürk Independent Türkçe için yazdı

Fotoğraf: AP (Arşiv)

Mükemmelin, iyinin düşmanı olmasına izin veremeyiz.

Kovid-19 virüsü, tüm insanların ortak düşmanıdır. 

Koronavirüsün neden olduğu Kovid-19 salgınından enfekte olan hastalar ve enfekte olduğunu bilmeyen taşıyıcılar tarafından özellikle hapşırma, öksürme ve yüksek sesle konuşma yolu ile mikro enfekte damlacıklar yolu ile yayılıyor. 

Koronavirüsler “zarflı virüsler” olarak adlandırılan bir ailedir. Bu, proteinlerle çivili bir lipit çift katmanlı olarak bilinen yağlı bir kat ile kaplandıkları anlamına gelir.

Öksürmek ve hapşırmak irade dışı bir reflekstir. Bir insan öksürdüğünde yaklaşık 3 bin ve hapşırdığı zaman ortalama 10 bin damlacık salgılar. 
 


Kovid-19 virüse enfekte olan hasta, sağlıklı kişiye göre öksürme, hapşırma ve yüksek sesle konuşma ile daha fazla mikro enfekte damlacıklar ve aerosoller salımlar. 

Hapşırma ile ortaya çıkan damlacıkların boyutları, genellikle öksürükle yayılanlardan daha küçüktür.

Öksürme, hapşırma ve yüksek sesle konuşma ile 5-15 mikrometre (µm) boyutunda olan damlacıklar, birkaç dakika havada kalır ve sonra yere çöker. 5 µm'den küçük aerosoller ise birkaç dakika ile 3 h havada askıda kalabilir. 

Öksürme, hapşırma ve solunum yolu ile havada 1,5 ila 1,8 metre kadar ulaşan 10 µm’den küçük aerosollerin dağılımı aşağıdaki görsel verilmiştir.

Havada aerosollerin hapşırma ile ağızdan çıkış hızı (namludan kurşun çıkış hızı gibi) ortalama 50 m/sn, öksürme ile ortalama 50 m/sn ve yüksek sesle konuşma ile ise <1m/s olduğu tespit edilmiştir.

Damlacıklar ve aerosoller havada dağılımları boyutlarına bağlı olarak değişir. 
 

Sui Huang Alıntı.jpg
Görsel: Sui Huang Alıntı


Solunum yolu ağızdan çıkan (<1m/s hızında) aerosollerden daha büyük damlacıklar ya buharlaşırlar veya 1,5 metreden daha kısa bir mesafede yere düşer.

Öksürme veya hapşırma yoluyla ağızdan/burundan yüksek hızda atıldığında, özellikle (> 0.1 mikrometre) daha büyük aeroseller, jet hızla sırasıyla >2m ve >6m taşınabilir. 

Öksürürken ve hapşırırken ağzınızdan ve burnunuzdan hızla çıkan damlacıkların ve aerosollerin bulunduğunuz ortamda yayılmasını önlemek için elinizde mendil, mendil yoksa kolumuzun iç kısmıyla ağzı ve burnu örtmek gerekir. 

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), öksüren, hapşıran ve yüksek sesle konuşan insanlar arasında en az 1,5 (1,8 metre tavsiye) metre sosyal mesafe olmasını önermektedir. 

Virüsün hava yolu ile yayılarak bulaşmasına dur demek için en az 1,5 metre (1,8 metre tavsiye) sosyal mesafeyi korumayan kişiler, her an Kovid-19 virüsü taşıyıcısı olabilir.

1,5 metre sosyal mesafenin (1,8 m tavsiye) gücü aşağıdaki görselde verilmiştir. 
 


En az 1,5 metre (1,8 metre tavsiye) sosyal mesafeyi korumayan, yüzde 50 koruyan ve yüzde 75 koruyan enfekte olan hastaların ve enfekte olduğunu bilmeyen taşıyıcıların, sağlıklı insanlara Kovid-19 virüsünü yayma değişimi yukarıdaki görselde verilmiştir.

Öksürme, hapşırma ve yüksek sesle konuşma ile salımlanan mikro enfekte damlacıklar, hava yolu ile taşınarak, sosyal mesafenin korunmadığı en az 1,5 metre (1,8 metre tavsiye) içindeki kişileri en fazla etkiler.  

Enfekte olan hastaların ve enfekte olduğunu bilmeyen taşıyıcıların, öksürme ve hapşırma ile mikro enfekleri damlacıkları ve earosolleri, hava yolu ile yayabilir. 

Kapalı ortamlarda damlacıkların yayılması, damlacıkların ve aerosollerin boyutuna bağlı olarak değişir.

En az 1,5 metre (1,8 metre tavsiye) sosyal mesafe, Kovid-19 virüsünün yayılmasını yavaşlatmak için hayati önem taşımaktadır.

Hapşırma, öksürme ve yüksek sesle konuşma ile salımlanan damlacıkların içinde 0,1 mikrometre = 1/10 bin milimetre boyutunda olanlar var. 

Hava yolu ile taşınan 5 mikrometre (µm) ve daha küçük aerosoller, solunum yolu ile fitre edilemeden ciğerlere kadar ulaşabilir. 
 

4.jpg
Görsel: Absolute Science Illustration


5-15 mikrometre (µm) boyutundan büyük olan damlacıklar, havada birkaç saniye ila dakika kalarak yere ve çevre yüzeylere çökmeye başlar.

A kişisinin öksürmesi, hapşırması ve solunum ile en az 1,5 metre (1,8 metre tavsiye) sosyal mesafeyi korumayan B kişisi, belli temas süre, her boyutta virüslü damlacıkları ağız/burun (özellikle burun) yolu ile solur, virüsler solunum sistemine girer ve özellikle büyük boyutlu damlacıklardan virüs bulaşır.

Bilimsel çalışmalarda, solunum sistemi yoluyla virüs bulaşmasının çoğunun küçük aerosollerden ziyade büyük boyutlu enfekte damlacıklar olduğu ifade edilmektedir.

Büyük boyutlu damlacıklar, kısa mesafede bulunduğu çevreye (yüzeye) çöker.

Damlacık konsantrasyonu, 1 metre mesafe içinde oldukça yüksektir. 1,5 metre (1,8 metre tavsiye) sosyal mesafe mutlaka korunmalı ve temas süresi azaltılmalı.

Ayrıca düşen virüs damlacıkları B kişinin giysilerine bulaşır ve kirletir. 

Diğer yandan, enfekte olan A hastasından yayılan virüsün çöktüğü kirlenmiş yüzeylere dokunan enfekte olmayan B kişisi, elini ağızına, burnuna, kulaklarına veya gözlerine dokunursa enfekte olabilir.

Ayrıca B kişisi yüzeylere dokunarak kirlettiği ellerini, sabun kullanarak yıkamadan yüzüne, gözüne ve burnuna kesinlikle dokunmamalı. 

Sosyal mesafeyi koruyan C kişisi bu damlacık kirliliğine maruz kalmaz. 
 

5.jpg
Görsel: Absolute Science Illustration


Gözle görülmeyen 5 µm'den küçük boyutta aerosoller havada birkaç dakika ile 3 saat kadar kalabilir.

5 µm'den küçük aerosoller, havada askıda kalarak dağılmaya devam ederken büyük boyutlu damlacıklar yere ve yakın yüzeylere çöker. 

5 µm'den küçük boyutta aerosoller, en az 1,5 metre (1,8 metre tavsiye) sosyal mesafeyi koruyan C kişine ise düşük konsantrasyonda oluşabilir. Kısa menzilli aerosol iletimi de güçlü bir olasılıktır.
 

6.jpg
Görsel: Absolute Science Illustration


Yukarıdaki resimlerde görüldüğü gibi insanların yoğun olarak kullandığı;

  • Metro ve metro istasyonları,
  • Belediye/özel halk otobüsler ve durakları,
  • Minibüsler ve durakları
  • Servis araçları,
  • Taksiler,
  • Asansörler,
  • Tuvaletler,
  • Çalışma ofislerinin koridorları,

gibi kapalı, çok kullanımlı ve çok dokunulan yerlerde hemen ve şimdi, insanların/yolcuların en az 1,5 metre sosyal mesafeyi koruması ve ortam havasının iyileştirilmesi için gerekli çalışmalar acilen başlatılmalı.

Özellikle çalışanlar için yukarıda sıralanan yerlerde sosyal mesafesinin koruması için gerekli önlemler alınmalı. 

Asansörlerde en az 1,5 metre (1,8 metre tavsiye) sosyal mesafe mutlaka korunmalı. Aksi durumda asansöre kesinlikle binilmemeli.  

Kovid-19 virüsünün fekal maddede daha uzun süre döküldüğüne dair bazı kanıtlar var.

İş yerlerinde tuvalete girdikten sonra ellerini iyice yıkamayanlar, dokundukları her şeyi kirletebilir.

Tuvaletlerde sabun bulunmalı ve tuvaletini yapanların ellerini sabun kullanarak ellerini ovarak yıkamaları teşvik edici uyarı bilgileri asılmalı. 

Tuvalet esnasında havalandırıcı ve tuvalet sonrası klozet kapağı kapatıldıktan sonra rezervuar tuşuna basılmalı ve atıksu dren edilmeli. Sonra eller sabun kullanılarak yıkanmalı.  

Kovid-19 virüsünün yayılmasını önlemek için temas süresi yüksek olan ve kapalı ortam minibüslerde ve taksilerde en az 1,5 metre (1,8 metre tavsiye) sosyal mesafe mutlaka korunmalı.

Minibüslere binerken ve inerken sosyal mesafe mutlaka korunmalı. Bu konuda uygulamanın nasıl yapılacağı sürücüler ve yolcularla paylaşılmalı. 

Belediyeler, toplu taşıma araçları (belediye otobüsleri, metro, halk otobüsler) sefer sayısını artırmalı.

Ayrıca, toplu taşıma araçlarına binerken/inerken en az 1,5 metre (1,8 metre tavsiye) sosyal mesafe korunmalı.  

Kovid-19 virüsüne enfekte olanların toplu taşıma araçlarına binmeleri önlenmeli. 

Belediye ve halk otobüsleri, metrolar, minibüslerin çok dokunulan iç ortamları her devir (gidiş ve dönüş) sonrası dezenfekte edilmeli.

Keza belediye otobüs durakları, metro istasyonları ve taksiler her gün birkaç defa dezenfekte edilmeli. 

5 mikrometre ve daha düşük Kovid-19 virüslü mikron enfekte aerosoller, birkaç dakika ile 3 h havada askıda kalabilir.

Kapalı ortamların dezenfekte edilmesi, havalandırılması ve güneşlendirilmesi lazım.

Kovid-19 virüsü, plastik, cam, metal, karton gibi cansız ve sert yüzeylerde 21-23 derece sıcaklıkta ve yüzde 40 bağıl nemde yaşama süresi 2 saat ile 3 gün arasında değişmektedir. 

Kovid-2 virüsü, karton ve bakıra göre plastik ve çelik yüzeylerde bozulmadan daha uzun süre kaldığı bulundu.

Kontaminasyondan üç gün sonra plastik ve çelikte Kovid-19 virüs izleri tespit edildi. Çelik ve plastik yüzeyine göre karton yüzeyinde daha kısa süre kalmasının nedeni karton yüzeyinin pürüzlü olmasıdır.

Kovid-19 karton yüzeyinde bir gün, bakır yüzeyinde sadece dört saat hayatta kaldığı tespit edildi.

Havada, virüsün en az üç saat boyunca askıda kalabileceği bulundu. Örneğin, Kovid-19’un havada, tahmini ortalama yarılanma ömrü (virüs damlacıklarının/aerosollerin yarısının inaktif hale gelmesi için geçen süre) bir saatin biraz üzerinde olduğu tespit edildi.

Ve havada kalan virüs konsantrasyonu, enfekte bir kişinin hemen yakınında olmayan (1,5 metreden (1,8 metre tavsiye) uzak) çoğu insan için risk oluşturacak kadar yüksek değildir.
 


Karton kutu ve plastik torba içinde eve ve iş yerine gelen ve aynı gün kullanılmayan siparişler, havalandırmak üzere balkona konması, karton kutuların bir gün ve plastik torbaların iki gün havalanması, sonra kutu ve torbaları açmak daha güvenli olduğu ifade edilmiştir.

Uluslararası bazı firmalar bu kurallara uymaya başlamışlardır. 

Karton kutu ve plastik torba ile kısa sürede gelen siparişler, hemen açılması gerekiyorsa kutu ve torba yüzeylerinin dezenfekte bezle ovarak silinmesi tavsiye edilmekte. 

Öksürme, hapşırma ve yüksek sesle konuşma sonucu yayılan enfekte damlacıkların, toplu taşıma araçlarına, servis araçlarına, taksilere, çok kullanımlı çalışma ofislerinin koridorlarına, asansörlere ve tuvaletlerin iç yüzeylerine, tuşlarına, yolcu tutamaklarına, duvarlarına, kapı kollarına ve yerlere çökme ihtimali çok yüksektir.

Bu yüzden yeterli konsantrasyonda Kovid-19 virüsü bulunan yeni kirlenmiş yüzeylere dokunulması çok risklidir. Bu virüslerin bulaşması ve yayılması anlamına gelmektedir.

Bu yüzden bu tür yüzeyler, 1/50 oranında ev tipi çamaşır suyu ile dezenfektan madde hazırlanarak sık aralıklarla ovarak dezenfekte edilmelidir.

Yüzde 60 ila 70 oranında etil alkol ile de dezenfeksiyon yapılabilir. Yüzde 0,5 oranında hidrojen peroksit ile dezenfeksiyon yapılabilir. Dezenfeksiyon işlemi sonrası ortam mutlaka havalandırılmalı.

Kovid-19 virüsünün yayılmasını önlemek için toplu taşıma araçları, servis araçları, taksiler, asansörler ve tuvaletlerin kullanımı, dezenfeksiyonu ve havalandırılması ile ilgili talimatnameler yayınlanmalı.

Belediyeler, metro istasyonları, otobüs durakları gibi yerlerde yolcuların ellerini dezenfekte edeceği altyapı oluşturabilir.

Tayvan’da şehrin muhtelif yerinde acil servis el dezenfekte yerleri oluşturulması önerilmiştir.

Taksi ve minibüs sürücüleri, yolcular ellerini kolayca dezenfekte edecek sistemi oluşturmalı.

Çalışma alanlarında çalışanların asansörlere girerken veya çıkarken elleri dezenfekte edici sistem oluşturulmalı.

Tuvaletlerde klozetler/tuvalet taşları, rezervuar tuşları, duvarlar, lavabolar ve armatörler her gün birkaç defa dezenfekte edilebilmeli. 

Öksürme, hapşırma ve yüksek sesle konuşan enfekte olan hastalar ve enfekte olduğunu bilmeyen taşıyıcıların mikro enfekte damlacıklarının ve aerosollerin iç ortamda dağılmasını önlemek için toplu taşıma araçları, servis araçları, metro istasyonları, taksiler, asansörler ve tuvaletlerin havalandırma sistemleri negatif basınçta çalıştırılmalı. 

Sui Huang, “Profesyonel olmayan kişilerin taktığı maskelerin ‘etkili’ olmadığına dair hiçbir bilimsel destek yoktur” diyor.

Kovid-19 virüsünün öksürme, hapşırma ve solunum ile yayılmasını önlemek için insanların kendini ve çevresindekileri korumak için maske takılmaları tavsiye ediyor.

Kovid-19 virüsünün başlangıç enfekte olma bölgesine ulaşmasını önlemek için standartlara uygun maske takılmalı.
 

Sui Huang.jpg
Görsel: Sui Huang Alıntı


Üst düzey bilim adamı, Çin CDC ve Önleme Başkanı Dr. George Gao, "Koronavirüse karşı korunmak için maske takmamak büyük bir hata" diyor.

Bazı çalışmalar, bariyersizliğe karşı maske kullanılması yaklaşık beş kat koruyucu olduğu tahmin edilmiştir.

Toplu taşıma araçları (belediye/halk otobüsleri, metrolar, minibüsler), taksiler, servis araçları, bankamatikler, duraklar, telefon kabinleri, asansörler, iş yerlerindeki tuvaletler, marketler, pazar yeri, haller gibi  yerlerde 1,5 m sosyal mesafeler korunmalı ve mutlaka maske takılmalı.  

Dışarı çıkmak zorunda kalanlar ve 1,5 metre (tavsiye 1,8 metre) sosyal mesafeyi koruyamayanlar;

  • Maske takın, başkalarını koruyun.
  • Başkaları maske taktığında sizi korur.
  • Sadece devletten beklemeyin, herkes biraz katkıda bulunabilir.
  • Herhangi bir maske hiç yoktan daha iyi.
  • N95/cerrahi maske eksikliği varsa DIY olanları kullanın.

Kovid-19 enfekte riskinin yayılmasını azaltmak için maske takma esası;

  • Maskeyi takmadan önce, ellerini alkol ile ovala veya sabun kullanarak su ile ovarak 20 saniye yıka.
     
  • Ağız ve burnu maske ile örtün ve yüzünüzle maske arasında boşluk olmadığından emin olun.
     
  • Maskeyi kullanırken maskeye dokunmaktan kaçının; yaparsanız, ellerinizi alkol ile ovala veya sabun kullanarak su ile ovarak 20 saniye yıka.
     
  • Maskeyi nemli olduğu anda yenisiyle değiştirin ve tek kullanımlık maskeleri tekrar kullanmayın.
     
  • Maskeyi çıkarmak için; arkadan çıkarın (maskenin önüne dokunmayın); derhal kapalı bir çöp kutusuna (mümkünse tıbbi atık kutusu) atın; ellerinizi alkol ile ovalayın veya sabun kullanarak su ile ovarak 20 saniye yıkayın.

Maske takar ve 1,5 metre sosyal mesafeyi korursanız Kovid-19 virüsünün yayılmasını azaltabilirsiniz.

Maske takıldığı halde 1,5 metre sosyal mesafe korunmadığı zaman Kovid-19 virüsü gözler yolu ile bulaşabilir. 

İnsan hayatı değerlidir. 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.  

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU