Türkiye Cumhurbaşkanı'nın ve milletvekillerinin belirleneceği 14 Mayıs'taki genel seçimlere hazırlanırken akıllarda bir soru var: 13. Cumhurbaşkanlığı rekabeti itirazlara, yeniden oy sayımlarına veya protesto gösterilerine sahne olacak mı?
Siyasetçiler ve seçmenler seçimlerin sükunet içinde geçmesini dilerken, 21. yüzyıl dünya genelinde birçok olaylı ve tartışmalı seçime sahne oldu.
Olaylı seçimler denince akla ilk olarak Latin Amerika ülkeleri gelse de ABD'nin de yakın tarihteki seçimlerin önemli bir kısmının tartışmalara sahne olduğu biliniyor.
Bunun yanı sıra Doğu Avrupa, Asya ve Ortadoğu ülkeleri de çok sayıda olaylı seçim yaşadı.
21. yüzyılın en tartışmalı seçimlerine ev sahipliği yapan 10 ülkeyi sıraladık.
1. Yugoslavya
O dönemki adıyla Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'nde 24 Eylül 2000'de yapılan genel seçim, Yugoslavya'nın parçalanma sürecine eşlik etti.
Diğer bir deyişle bu seçim aslında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nin Josip Broz Tito'nun ölümünden sonra 20 yıl süren iç karışıklığın ardından 7 ayrı devlete bölünme sürecinin bir parçasıydı. Zira 1992'de orijinal Yugoslavya'nın dağılmasından sonra gerçekleştirilen ilk seçimlerdi.
Sırp ve Yugoslav siyasetçi Slobodan Miloseviç de tüm bu sürecin ve seçimin odağında yer alıyordu.
Miloseviç, 1989'dan 1997'ye kadar Sırbistan Başkanı ve 1997'den 2000'e kadar Yugoslavya Federal Cumhuriyeti (1992-2003 yıllarında var olan, Sırbistan ve Karadağ'dan oluşan ülke) Başkanı olarak görev yaptı.
Siyasetçi, görev süresi boyunca, Balkanlar'daki Sırp etkisini genişletmeye çalışan bir ajanda izledi. Bu yüzden Yugoslavya'nın dağılmasını izleyen savaşlar sırasında etnik çatışma ve şiddeti körüklemekle suçlandı.
Miloseviç, Sırp ordusu tarafından Serebrenitsa ve Reçak Katliamı gibi hafızalara kazınan saldırıların gerçekleştirildiği Bosna (1992-95) ve Kosova (1998-99) savaşlarında işlenen savaş suçları nedeniyle 2001'de yargılanmaya başladı.
Hollanda'nın Lahey kentinde ABD öncülüğünde kurulan Birleşmiş Milletler Savaş Suçları Mahkemesi'nde yargılandığı süre boyunca hakkındaki suçlamaları reddeden siyasetçi, 2006'da hücresinde şüpheli bir şekilde öldü. Ölüm nedeni olarak kalp krizi açıklandı.
Öte yandan 2016'da Uluslararası Ceza Mahkemesi, Miloseviç'in Bosna Savaşı sırasında Müslümanların ve Hırvatların etnik temizliğine ilişkin ortak plana iştirak ettiğine dair yeterli kanıt olmadığına hükmetti. Ancak mahkeme, Miloseviç'in soykırımın faillerini, özellikle de General Ratko Mladić'i cezalandırmada işbirliği yapmayarak ve soykırımın meydana gelmesini engellemeyerek Soykırım Sözleşmesi'ni ihlal ettiğine karar verdi.
Yugoslavya'nın son başkanı olan Miloseviç'in savaş suçu işlemekle yargılanmasına giden süreçte 2000 seçimleri bir dönüm noktası oldu. Yugoslavlar 24 Eylül 2000'de doğrudan devlet başkanını seçmek için ilk kez oy kullanmıştı.
İki turlu seçimin ilk turunda Federal Seçim Komisyonu, iki tarafın da yüzde 50'yi geçemediğini ve seçimin ikinci tura kalması gerektiğini duyurmuştu.
Ancak Sırbistan Demokratik Muhalefeti, kendi adayları olan Voyislav Koştunitsa'nın oyların yüzde 52,54'ünü aldığını savunuyordu. Bu da ülke çapında gösterilerin başlamasına sebebiyet verdi.
5 Ekim günü Belgrad caddelerine yürüyen Miloşeviç karşıtları, parlamento, televizyon binası ve polis karakollarını ele geçirdi. Miloseviç 7 Ekim'de istifa ederek, başkanlık koltuğunu Kostunica'ya bıraktı.
1 Nisan 2001'de ise Sırp yetkililer, Miloşeviç'in hakkındaki yolsuzluk soruşturmaları için teslim olduğunu ve Belgrad cezaevine gönderildiğini duyurdu. Miloseviç daha sonra, Savaş Suçları Mahkemesi'nin yaptırdığı, Kuzey Denizi'ndeki özel cezaevine götürülecekti.
2. ABD
Dünyanın süper gücünün başkanlık seçimlerinde 21. yüzyıl boyunca tartışmalar eksik olmadı. Oğul Bush'un son anda kazandığı 2000 seçimleriyle, Kongre binasının işgaliyle sonuçlanan 2020 seçimleri en olaylı iki seçim olarak tarihe geçti. 2016 seçimleriyse dış müdahale iddialarıyla tartışmaların odağına oturdu.
2000'deki Başkanlık Seçimleri:
ABD'nin yakın tarihindeki olaylı seçimler, Al Gore V. ve George W. Bush arasındaki sansasyonel rekabete kadar uzanıyor.
2000'deki başkanlık seçimleri Cumhuriyetçi Parti'nin adayı olan Bush ve Demokrat Parti adayı Gore arasında son derece çekişmeli geçti. Gore ülke genelinde daha çok oy almayı başarsa da sayımlar devam ederken iki adayın Seçiciler Kurulu'nda birbirine yakın bir sandalye sayısına sahip olacağı ortaya çıktı. Bu durumda bir sonraki başkanı belirleyecek eyalet sayımın devam ettiği Florida'ydı.
Seçiciler kurulu, (Electoral College) ABD'de başkan ve başkan yardımcısını seçmek üzere halk oyuyla belirlenen 538 seçici üyeden oluşan bir kurul. Kurul başkanlık seçimlerinden hemen sonra bir defaya mahsus toplanıyor.
Öte yandan özellikle Missouri ve Florida gibi eyaletlerde yasadışı yol blokajları, fazladan oy pusulaları ve sayılmamış oy söylentileri çok yaygındı.
Florida'dan çıkan sonuç, bugünkü kutuplaşmanın önünü açtı
O dönemde yaklaşık 6 milyon seçmenden oluşan Florida'da Bush'un seçimi oyların yalnızca yüzde 0,005'e denk gelen 537 oyla kazandığı ortaya çıkmıştı.
Eyalet yasaları, iki aday arasındaki farkın yüzde 0,5'ten az olması durumunda oyların tekrar sayılmasını öngörüyordu. Seçimden üç gün sonraya, 10 Kasım'a kadar makinelerle yapılan yeniden sayım, Bush'un farkını 327'ye düşürdü.
Oy farkı o kadar azdı ki Demokrat Parti makinelerin seçim sonuçlarını etkileyebileceği inancındaydı. Bunun yüzde Gore, 4 bölgede oyların elle sayılması için itirazda bulundu. Bush ekibi ise yeniden sayımı durdurmak için hukuki mücadeleye başladı.
Demokrat Parti yeniden sayım için açtığı davayı kaybetti ama Florida Yüksek Mahkemesi'ne götürdüğü davayı kazandı. Böylece elle yeniden sayım başladı. Ancak Cumhuriyetçiler de bu kararı ABD Yüksek Mahkemesi'ne götürerek bozdurdu.
Mahkeme yeniden sayıma nokta koymuş ve Florida'nın oylarını Bush'a vermişti. Sonunda Gore, Yüksek Mahkeme'nin kararından duyduğu hoşnutsuzluğu gizlemese de seçimi alenen kabul etti.
Florida eyaleti bu sürecin ardından, kağıtları düzgün delemeyen oy makinalarını değiştirme kararı aldı.
2016: Donald Trump, Hillary Clinton'a karşı
2016 Başkanlık Seçimleri de Amerikan tarihinin en çekişmeli seçimlerinden biri olarak kayda geçti.
Eski Başkan Barack Obama üst üste iki dönem seçilmiş olduğu için üçüncü kez aday olamamış ve Demokrat Parti onun yerine Obama'nın kadrosunda Dışişleri Bakanlığı yapmış olan Hillary Clinton'ı aday göstermişti.
Cumhuriyetçi Parti'nin adayı ise ülkenin en medyatik isimlerinden Donald Trump'tı.
Trump, toplam oy sayısı bakımından Clinton'a göre gerideydi ama Seçiciler Kurulu'nda 304'e 227'yle üstünlük sağlayarak seçimi kazandı.
Sonuç, anketörleri ve seçim analistçilerini şaşırtmıştı. Zira neredeyse hepsi Clinton'ın kazanacağını düşünüyordu.
Rusya seçimlere müdahale mi etti?
Seçimleri krizli bir hale getiren en önemli iddia, Rusya'ya bağlı İnternet Araştırma Ajansı (Internet Research Agency) adlı kurumun, sahte Twitter ve Facebook hesaplarından yapılan paylaşımlarla seçmenlerin görüşlerini etkilediği ve hackerlar aracılığıyla seçimlere müdahale ettiğinin öne sürülmesiydi.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Rusya'yla bağlantılı 12 kişinin siber saldırılarında dolandırıcılıkla elde edilmiş e-mailler ve kötü amaçlı yazılımlar kullandıkları da iddia edilmişti.
Trump'ın ve Kremlin'in reddettiği iddiaları en çok da Demokrat Parti desteklemişti. Cambridge Analytica'nın verileri uygunsuz bir şekilde topladığına ve bu verilerin seçimlerde kullanıldığına yönelik ifşa da Demokratların söylemlerini güçlendirmişti.
Veri bilimci Christopher Wylie Donald Trump kampanyasını yürüten Cambridge Analytica'yı Mart 2018'de ifşa etmiş ve şirketin 87 milyon kişinin Facebook bilgilerini yasadışı şekilde ele geçirerek bunları beyazların üstünlüğünü savunan fikirleri canlandırmak için kullandığını ortaya çıkarmıştı.
22 ay süren soruşturma: Ünlü Mueller raporu Trump'ı akladı
Seçimlerin hemen ardından Trump'ın sonuçları etkilemek üzere Ruslarla işbirliği yapıp yapmadığını soruşturması için Eski Özel Yetkili Savcı Robert Mueller görevlendirildi.
Mueller neredeyse iki sene süren soruşturmasının 400 sayfalık raporunu Mart 2019'da Adalet Bakanlığı'na sundu. Adalet Bakanı William Barr da raporun önemli bulgularını bir mektupla Kongre'ye bildirdi ve Trump'ın Rusya'yla gizli bir işbirliği yaptığını gösteren bir sonuca ulaşılamadığını belirtti.
29 Mayıs'ta kameraların karşısına geçen Mueller, Rusya soruşturması dosyasının resmen kapandığını açıkladı.
2020 Başkanlık Seçimleri: Kongre Baskını'na giden süreç
ABD'de Kasım 2020'de yapılan son başkanlık seçimleri de ülke tarihindeki en olaylı seçimlerden biriydi. Cumhuriyetçilerin adayı Trump'a karşı Demokratlardan Joe Biden, 270 delegeyle seçimin kazananı oldu. Ancak Trump'ın sonucu kabullenmemesi ve seçmenlerini sokağa çağırması 6 Ocak 2021'deki Kongre Baskını'yla sonuçlandı.
ABD Kongresi, 6 Ocak`ta Seçiciler Kurulu Oylamasını onaylamak üzere toplanmışken, o tarihte halen ABD başkanı unvanını taşıyan Trump, Beyaz Saray'ın önünde yaptığı açıklamada destekçilerini başkent Washington'da toplanmaya ve "ülkelerine sahip çıkmaya" çağırdı.
Bunun ardından, göstericiler Kongre'ye yürüdü ve polisle yaşanan arbedeye rağmen çok sayıda gösterici içeri girmeyi başardı.
Washington genelinde sokağa çıkma yasağı ilan edilirken, Trump’ın gerginliği düşürmek için yaptığı açıklamaların da göstericiler üzerinde etkisi olmadı. Sonunda Pentagon yaklaşık 1100 Ulusal Muhafızı seferber etti.
Yaklaşık 4 saat süren işgalde biri polis 5 kişi hayatını kaybetti.
Temsilciler Meclisi, daha sonra bu olayın soruşturulması ve suçluların tespiti için özel bir komite kurdu. 6 Ocak Komitesi diye anılan kurum, Aralık 2022'de soruşturmasını tamamladı ve nihai raporunu yayımladı.
18 ayda hazırlanan 845 sayfalık raporda Trump, "çok parçalı bir komplo" kurmak, Kongre'nin görevine engel olmak, tanıkların ifade vermesini engellemek ve kendi seçim kampanyasından para kaçırmakla suçlandı. Raporda Trump'ın kamu görevlerinden men edilmesi de tavsiye edildi.
Kongre'nin suçlama yetkisi yok
Öte yandan raporda bu suçlamaların gündeme getirilmesi, Trump'a mahkeme önünde resmen suçlama yöneltileceği anlamına gelmiyor. Zira Kongre'nin böyle bir yetkisi yok.
Kurum ancak elde ettiği bulguları Adalet Bakanlığı'na havale edebilir. Nitekim, 6 Ocak Komitesi bu raporla birlikte Adalet Bakanlığı'na Trump'a suçlama yöneltmesi için tavsiyede bulunmuş oldu.
Adalet Bakanlığı ise, Trump'ın ayaklanma nedeniyle yaralanan parlamenterler ve memurlar tarafından dava edilebileceğini belirten bir metin yayımlamakla yetindi.
3. Ukrayna
Şubat 2022'de Rus birliklerin Ukrayna'nın Donbass bölgesine girmesiyle başlayan Rusya-Ukrayna savaşına giden yol da aslında seçimlerle döşendi.
Ülkenin peşi sıra göreve gören Batı yanlısı ve Rus yanlısı liderler arasındaki keskin farklılıklar, kısa sürede halkta da karşılığını buldu.
Böylece ülkede savaşa giden süreç, 2004 seçimleriyle başlamış oldu.
2004 seçimleri
Ukrayna'da bugün Rusya ilhakına kadar gelen süreç aslında Sovyetler Birliği'nin dağılmasından yaklaşık 10 yıl sonraki seçimlere ve "Turuncu Devrim'e" dayanıyor.
2004'te düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçimlerinde muhalefet lideri olan Viktor Yuşçenko, Moskova yanlısı başbakan Viktor Yanukoviç'e karşı yarıştı. Batı yanlısı bir safta yer alan Yuşçenko'nun seçim kampanyaları sırasında zehirlendiği iddia edildi.
Yuşçenko, Ukrayna güvenlik servislerinden yetkililerle Kiev dışında akşam yemeği yerken zehirlendiğini söylerken, Rusya kendilerinin bu olayda rolü olduğu iddiasını reddetti.
Seçim sonucunda ise Yuşçenko'nun oyların yüzde 46,69'unu, Yanukoviç'inse 49,42'sini aldığı açıklandı. Ancak Yuşçenko, Donetsk ve Lugansk bölgelerinde seçime hile karıştırıldığını iddia ederek destekçilerine Kiev'de sokağa çıkma çağrısında bulundu.
O zaman düzenlenen gösterilere bugün Turuncu Devrim adı veriliyor. Bunun nedeni de Yuşçenko'nun seçim kampanyasında bu rengi kullanması.
Gösterilerin büyümesi üzerine seçimler tekrarlandı. 2005'te yüzde 77 katılımla gerçekleşen ikinci seçimlerde Yuşçenko'nun yüzde 51,99; Yanukoviç'in de yüzde 44,20 oranında oy aldığı ilan edildi. Böylece Yuşçenko Cumhurbaşkanı oldu. Ancak Ukrayna'da sular o zamandan beri durulmadı.
2014 Maidan olayları
Turuncu Devrim'den 10 yıl sonra Ukrayna sokakları büyük bir ayaklanmaya daha sahne oldu. 2014'teki ayaklanma, bu kez yeniden iktidara gelmiş olan Yanukoviç'in Avrupa Birliği (AB) Ortaklık Anlaşması'nı askıya almasıyla başladı.
Olayların büyümesi ve devlet binalarının Batı yanlısı protestocular tarafından ele geçirilmesiyle Yanukoviç hükümeti devrildi. Rus yanlıları bu olayı "darbe" diye nitelerken, Batıcılar bunun bir devrim olduğunu söylüyor.
Hükümetin değişmesiyle Yanukoviç, Rusya'ya sığındı, iktidara ise Batı yanlısı olduğu bilinen Petro Poroşenko geldi. Ancak Maidan olayları yalnızca bir başlangıçtı.
Kırım'ın ilhakı ve Odessa Katliamı
Kurulan Batı yanlısı yönetim hem Kırım'da hem de ülkenin doğusundaki Rus yoğunluklu Donbass bölgesinde tepkilere neden oldu.
O dönemde Ukrayna'ya bağlı olan Kırım Özerk Cumhuriyeti'nde Rusya yanlısı gösteriler başlayıp, hükümet binaları silahlı ayaklanmacılar tarafından ele geçirilince bölge genelinde Rusya'ya katılımın oylandığı bir referandum düzenlendi. Tatarlar ve Ukraynalıların karşı çıkarak katılmadığı bu referandumun ardından Kırım, Rusya tarafından ilhak edildi.
Ülkenin doğusundaki Donetsk ve Lugansk'ı içeren Donbass bölgesinde de Ruslar arasında da hareketlenmeler başladı. Hükümetin değişmesinden üç ay sonra 2 Mayıs 2014'te, Kiev yanlısı ırkçı sağ sektör grubunun Odessa kentinde sendika binasını ateşe vermesi ve 40'tan fazla Rus vatandaşın binada yanarak can vermesi ayaklanmaları şiddetlendirdi.
Bu olayın ardından Donbass'ta yapılan gayrıresmi refenradumlarla 11 Mayıs'ta Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Lugansk Halk Cumhuriyeti isminde iki ayrı özerk yönetim oluşturuldu.
Ukrayna hükümeti bu yönetimleri yıllardır tanımıyor. O dönemde patlak veren bu krizler, NATO'nun Doğu Avrupa'daki birliklerini genişletmesi ve Şubat 2022'de Rusya'nın Donbass'a girmesiyle bugün sıcak savaş durumunu alarak devam ediyor.
4. İran
Kısa süre önce Mahsa Amini'nin polis şiddetiyle ölümünün ardından İran'da patlak veren kitlesel protestolar, sıklıkla ülkede 2009 seçimlerinin ardından başlayan gösterilerle kıyaslanıyor.
2009 protestoları, İranlıların 12 Haziran'da 10. kez cumhurbaşkanını seçmek için sandığa gitmesiyle başladı. Halihazırda görevdeki Mahmud Ahmedinejad ve reformcu muhalefet lideri Mir Hüseyin Musavi arasında gerçekleşen seçimler, iki tarafın da büyük mitingler düzenlediği, aradaki farkın az olacağı düşünülen türden bir rekabete sahne oldu.
Nitekim, 13 Haziran'da hükümetin Ahmedinejad'ın oyların yüzde 62,63'ünü, Musavi'ninse yüzde 33,75'ini aldığını açıklaması üzerine muhalefet sonuçlara itiraz etti. İki taraf da kendi zaferini ilan ederken, Musavi, "bariz ihlaller" olduğunu söyleyerek oy sayımının durdurulması çağrısında bulundu.
Bu açıklamanın ardından İran'ın başkenti Tahran'da protesto gösterileri başladı. Ahmedinejad zafer konuşması yaparken, Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney de seçim sonuçlarının "Allah'ın takdiri olduğunu" söyledi.
Bu arada İranlı yetkililer Al-Arabiya gibi uluslararası haber ajanslarını sebep göstermeden bir haftalığına kapatırken, Facebook da kısıtlanmış durumdaydı.
14 Haziran'da protestolar devam ederken, Ahmedinejad taraftarı binlerce kişi de Tahran'ın merkezinde toplandı. Ahmedinejad'ı desteklediği ileri sürülen motosikletli kişiler, Musavi taraftarlarını kovalayıp, sopalar ve coplarla saldırmaya başladı.
Bunun ardından Hamaney, seçimleriyle ilgili soruşturma açılmasını kabul etti ve Musavi'den mücadelesini yasal yollarla sürdürmesini istedi. Ayrıca seçim kurulu, bazı oyların yeniden sayılmasını kabul etti. Ancak Musavi, yeniden sayımın hileli bir seçime itibar kazandıracağını söyleyerek yeniden sayımı reddetti ve seçimlerin yenilenmesini talep etti.
Fotoğraflarla dünyadan haberler
Fotoğraflarla dünyadan haberler
-
1/30
18 Nisan 2024 - Birleşik Arap Emirlikleri'nin (BAE) Dubai kentinde sağanak yağışların ardından arabalar sular altında kalmış caddede böyle görüntülendi. Ortadoğu'nun finans merkezi olan kentin devasa otoyolları sel yüzünden tıkandı ve büyük havalimanında kaos yaşandı. Kayıtların tutulmaya başlandığı 1949'dan beri görülen en şiddetli yağışlarda BAE'de bir, Umman'da 20 kişi hayatını kaybetti. Afetin ardından aşırı yağışların bulut tohumlamadan kaynaklanıp kaynaklanmadığına dair tartışma başladı (Giuseppe Cacace/AFP) -
2/30
17 Nisan 2024 - Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin Goma kentinin dış kesimlerindeki Bulengo kamponda savaştan kaçan çocuklar bulaşık yıkıyor. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk, silahlı çatışmaların pençesindeki bölgeyi 16-18 Nisan'da ziyaret ediyor. Ruanda ordusunun desteklediği M23 isyancıları 2021'in son aylarından bu yana doğudaki Kuzey Kivu bölgesinin büyük kısımlarını ele geçirdi ve yaklaşık 2 milyon kişinin yerinden olmasına yol açtı (Alexis Huguet/AFP) -
3/30
16 Nisan 2024 - Danimarka'nın başkenti Kopenhag'da 17. yüzyıldan kalma tarihi borsa binası bu sabah alevlere teslim oldu ve binanın simge kulesi yıkıldı. Başkentteki en eski binalardan olan yapı, nedeni henüz bilinmeyen bir şekilde alev aldığında yenileme çalışmaları yapılıyordu. Danimarka parlamentosunun yanında yer alan bina, 1620'ler Kral IV. Christian tarafından inşa ettirilmişti (Emil Helms/AFP) -
4/30
15 Nisan 2024 - Tarihte ilk kez eski bir ABD Başkanı'nın yargılandığı ceza davası bugün başladı. New York'taki Manhattan Ceza Mahkemesi'nde görülen ilk duruşmada hakim karşısına çıkan eski Başkan, "Suçsuz olduğum için burada olmaktan gurur duyuyorum. Siyasi saiklere açılmış bu dava Amerika'ya hakarettir. Buna benzer bir olay daha önce hiç görülmedi. Buraya asla getirilmemeliydim" dedi. "Sus payı davası" diye bilinen yargılamada, Trump'a evlilik dışı ilişkilerini örtbas etmek için "sus payı" ödemeleri yapmak da dahil olmak üzere 34 ayrı suçlama yöneltiliyor. Skandallarla boğuşan 77 yaşındaki Trump, suçlu bulunması halinde 4 yıla kadar hapis cezasına çarptırılabilir. Trump, hakkındaki suçlamaları reddediyor ve suçsuz olduğunu savunuyor (Michael Nagle/AFP) -
5/30
14 Nisan 2024 - İran'ın İsrail'e drone ve füze saldırısı düzenlemesinin ardından bugünün erken saatlerinde başkent Tahran'daki Filistin Meydanı'nda toplanan göstericiler İran ve Filistin bayrakları sallıyor. İran'ın Şam'daki konsolosluk binasına İsrail'in 1 Nisan'da düzenlediği hava saldırısında İran Devrim Muhafızları Ordusu'ndan 7 kişinin ölmesinin ardından İran dün İsrail'e yüzlerce kamikaze drone'u, balistik ve seyir füzesiyle saldırı başlattı. İran bazı askeri hedefleri vurduğunu, İsrail ise saldırıların çoğunun hava savunma sistemlerince önlendiğini fakat bir askeri üsse füze isabet ettiğini bildirdi. Dün geceki saldırı, İran'ın kendi topraklarından İsrail'e düzenlediği ilk saldırı olma özelliği taşıyor (Atta Kenare/AFP) -
6/30
13 Nisan 2024 - Avustralya'nın Sidney kentindeki Westfield Bondi Junction alışveriş merkezinde meydana gelen bıçaklı saldırıdan sonra polis binaya giriyor. Saldırıda 6 kişiyi öldüren erkek saldırgan polis tarafından vurularak etkisiz hale getirildi. Hastaneye kaldırılan yaralılar arasında 9 aylık bir bebeğin de olduğu bildirildi. Britanya Kralı III. Charles, saldırı karşısında şoke olduğunu ve dehşete kapıldığını belirtti. New South Wales polisi ilk belirtilere göre bunun bir terör saldırısı olmadığını açıkladı (David Gray/AFP) -
7/30
12 Nisan 2024 - Myanmar'ın Myawaddy kasabasının cunta karşıtı direnişçilerin eline geçmesinden sonra ülkeden kaçmak için sınır kapısında kuyruğa giren insan seli karşısında Tayland'ın Tak eyaletinde yer alan ve Myanmar'a sınırı olan Mae Sot kentinde askeri personel nöbet tutuyor. Stratejik öneme sahip Myawaddy kasabasının gittkçe güçlenen cunta karşıtlarının eline geçtiği dün bildirilmişti. Myawaddy'de çatışmalar devam ederken, Tayland ordusu askeri devriyeleri artırmıştı. Şubat 2021'de Myanmar ordusunun yönetime el koymasının ardından ülke çapında protestolar patlak vermiş ve silahlı direniş başlamıştı (Athit Perawongmetha/Reuters) -
8/30
11 Nisan 2024 - Rusya, yörüngeye ağır yükler taşıması için tasarlanan Angara-A5 uzay aracını Vostoçni Uzay Üssü'nden fırlattı. 9 ve 10 Nisan'da çeşitli arızalar sebebiyle iptal edilen deneme saat 12.00'de gerçekleşti. Gelecekte Angara-A5 roketinin Rus yörünge istasyonunun modüllerini uzaya göndermek ve insanlı uzay araçlarını fırlatmak için kullanılması bekleniyor (AFP/ROSCOSMOS) -
9/30
10 Nisan 2024 - ABD Başkanı Joe Biden ve Japonya Başbakanı Fumiyo Kişida, Beyaz Saray'daki resmi karşılama töreninde. Çin'in askeri ve ekonomik bakımdan atağa kalktığı ortamda Biden, Hint-Pasifik'teki hayati ortaklıkları güçlendirme kararlılığını pekiştirmek adına ağırladığı Kişida'yla önemli bir Oval Ofis toplantısı da gerçekleştirecek. Biden ve Kishida arasındaki ikili görüşmenin bir parçası olarak çok çeşitli kritik sektörleri kapsayan 70'in üzerinde maddenin açıklanması bekleniyor (Andrew Caballero-Reynolds/AFP) -
10/30
9 Nisan 2024 - Nepal'in başkenti Katmandu'da güvenlik güçleri, Ulusal Demokratik Parti'nin (RPP) organize ettiği protestoda eylemcilere müdahale etti. RPP, monarşinin geri gelmesini ve Güney Asya ülkesinin bir Hindu eyaleti olmasını talep ediyor. Polis, yüzlerce kişinin katıldığı eyleme müdahale ederken göz yaşartıcı gaz ve tazyikli su kullandı. Parti, olaylarda kurmaylarından bazılarının yaralandığını açıkladı. 2008'de tahttan indirilen Kral Gyanendra'nın destekçileri, polis barikatlarını aşıp başbakanlık ve bakanlıkların olduğu alana erişmeye çalışıyordu (Prakash Mathema/AFP) -
11/30
8 Nisan 2024 - Kurtarma ekipleri Rusya'nın Orenburg bölgesinde, Ural Dağları'nın güney ucunun güneydoğusunda yer alan Orsk şehrinin sular altında kalan kısmındaki sakinleri tahliye ediyor. Rusya Acil Durumlar Bakanlığı'nın yaptığı açıklamaya göre, ülkenin 39 bölgesinde 10 bin 400'den fazla ev su altında kaldı. Orsk'taki barajın patlamasıyla 230 bin nüfuslu kentte 6 bin 100 kişi tahliye edildi. Kremlin tarafından yapılan açıklamada, Urak’daki Kurgan ve Siberya’ya bağlı Tümen bölgesindeki sellerin kaçınılmaz olduğu kaydedildi. Bu nedenle bölgede acil durum ilan edilmesi kararı alındığını duyuran Tümen Bölge Valisi Aleksandr Moor, "Acil durumu tedbiren devreye sokuyoruz" ifadesini kullandı (Anatolii Zhdanov/AFP) -
12/30
7 Nisan 2024 - RB'nin Avustralyalı pilotu Daniel Ricciardo ve Williams'ın Taylandlı pilotu Alexander Albon, Suzuka'da düzenlenen Formula 1 Japonya Grand Prix'de kaza yaptı. Yarış başladıktan saniyeler sonra yaşanan kazada Ricciardo'nun aracının tekerleği Albon'un aracına çarparak onu pist dışına itti. Sürücüler araçlarından tek başlarına çıkmayı başarırken durumlarının iyi olduğu bildirildi. Kazanın ardından tekrar başlatılan yarışı Max Verstappen birinci sırada tamamladı (JIJI/AFP) -
13/30
6 Nisan 2024 - Ekvador'un başkenti Kito'da polis ve askerler, eski Ekvador Devlet Başkanı Yardımcısı Jorge Glas savcılıktan çıkarken güvenlik operasyonu gerçekleştirdi. Dün Ekvador'da yetkililer, Kito'daki Meksika Büyükelçiliği'ne baskın düzenleyip Meksika hükümetinin siyasi sığınma hakkı vereceğini duyurduğu Glas'ı gözaltına almıştı. Meksika Devlet Başkanı Andres Manuel Lopez Obrador söz konusu hareketin ulusal egemenliğin "açık" ihlali anlamına geldiğini söyledi. Eski Ekvador Devlet Başkanı Yardımcısı Glas, hakkında yürütülen rüşvet soruşturması kapsamında 3 Ekim 2017'de tutuklanmış, Aralık 2022'de Meksika'nın Kito Büyükelçiliği'ne sığınmıştı (Rodrigo Buendia/AFP) -
14/30
5 Nisan 2024 - Doğu Kudüs'teki Mescid'i Aksa'da Ramazan ayının son cuma namazı yaklaşık 120 bin kişiyle kılındı. İsrailli yetkililer, yalnızca kısıtlı sayıdaki Müslümanın Batı Şeria'dan gelerek Mescid-i Aksa'da cuma namazı kılmasına izin verdi. Sabah saatlerinden bu yana şehrin sokaklarına çok sayıda güvenlik gücü konuşlandırılmış ve Doğu Kudüs'ün Eski Şehir bölgesi çevresindeki birçok cadde kapatılmıştı (Ammar Awad/Reuters) -
15/30
4 Nisan 2024 - Tayvan'ın doğusundaki Hualien kentinde meydana gelen şiddetli depremin ertesi günü bir yapı mühendisi, eğilmiş bir binadan örnek alıyor. Doğu Asya ülkesinde gerçekleşen afet sonrası en az 10 kişi hayatını kaybetti ve binden fazla da yaralı var. 7,4 şiddetindeki depremin hasar verdiği bina sayısıysa 125. Adada son 25 yıldır görülen en şiddetli depremin merkez üssü Hualien'de 300 bin kişi yaşıyor (Chiang Ying-ying/AP) -
16/30
3 Nisan 2024 - Ukrayna Silahlı Kuvvetleri'nin 37'inci Deniz Piyade Tugayı'ndan bir asker, Ukrayna'nın güneyinde açıklanmayan bir yerde gerçekleştirilen askeri tatbikatlar sırasında Fransız AMX-10 RC zırhlı aracında. Rusya'nın Ukrayna'ya tam kapsamlı bir istila başlatmasının üzerinden 769 gün geçti ve savaş tüm hızıyla devam ediyor. Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Rusya'nın yılın başından itibaren Ukrayna'nın doğusunda 403 kilometrekare toprak ele geçirdiğini söylerken Ukrayna bu iddiayı reddetti. Öte yandan Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski, seferberlik yaşını 27'den 25'e düşüren yasayı imzaladı (Ivan Antypenko/Reuters) -
17/30
2 Nisan 2024 - Kudüs'te İsrail'in parlamentosu Knesset önünde bir protestocu, Hamas'ın 7 Ekim'de düzenlediği saldırıda rehin alınanların derhal serbest bırakılması için düzenlenen eylemde. Parlamento binasının çevresinde kurulan çadırlarda yurttaşlar erken seçim çağrısı yaparken, İsrail genelinde halk geceleri de sokaklara çıkarak Başbakan Binyamin Netanyahu'yu istifaya davet ediyor. Öte yandan ABD merkezli kâr amacı gütmeyen kuruluş World Central Kitchen, İsrail'in hedefli saldırısında Avustralyalı, Polonyalı, Birleşik Krallıklı ve ABD-Kanadalı personellerinin Gazze'de öldürüldüğünü açıkladı (Ronen Zvulun/Reuters) -
18/30
1 Nisan 2024 - Tayvan'ın bağımsızlık yanlısı aktivistlerden biri (sağda) Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in maskesiyle banknot taşırken, diğeri Tayvan'ın eski devlet başkanı Ma Ying-jeou'nun maskesiyle Tayvan haritası tutarak Taoyuan Uluslararası Havalimanı önünde protesto gösterisi yapıyor. Tayvan'ın eski devlet başkanı Ma Ying-jeou, iki ülke arasındaki gerilimi düşürmeyi amaçlayan ziyaret için bugün Çin'e gitti. Güney Çin'in Guangdong eyaletindeki Shenzhen şehrine uçmadan önce gazetecilere kısa bir açıklama yapan Ma, "Bu bir barış ve dostluk gezisi" dedi. Ma, şimdiki Tayvan Devlet Başkanı Tsai Ing-wen'in seçilmesinden kısa bir süre önce, 2015 sonlarında Singapur'da Şi 'yle önemli bir zirve için bir araya gelmişti (Yan Zhao/AFP) -
19/30
31 Mart 2024 - Fransa'nın batısında yer alan Chinon'daki Vienne Nehri'nin taşması nedeniyle bazı alanlar sular altında kaldı. Fransa'nın içbatı kesiminde dünden beri yaşanan şiddetli nehir taşkınlarının ardından Indre-et-Loire ve Vienne'de yüzden fazla kişi evlerinden tahliye edildi ve Haute-Vienne'de bir kanocunun kaybolduğu bildirildi (Pascal Lachenaud/AFP) -
20/30
30 Mart 2024 - New York Polis Teşkilatı'ndan Jonathan Diller'ın cenazesine binlerce kişi katıldı. Pazartesi günü yanlış park eden bir araca müdahale ederken arabanın içinden ateş açılması sonucu karnından vurulan polis memuru, kaldırıldığı hastanede hayatını kaybetmişti. Diller, son iki yılda New York'ta görev başındayken öldürülen ilk polis memuru oldu. New York Emniyet Müdürü Edward Caban, cenazede Diller'ı dedektifliğe terfi ettirdi ve teşkilatın sonuna kadar ailenin yanınca olacağı sözünü verdi (Jeenah Moon/AP) -
21/30
29 Mart 2024 - Filistinliler Gazze Şeridi'nin orta kısmında yer alan Magazi mülteci kampındaki hasar görmüş ve yıkılmış binaların yanından geçiyor. Gazze Sağlık Bakanlığı son 24 saatte İsrail saldırıları sonucu 71 Filistinlinin öldüğünü ve 112'sinin de yaralandığını açıklarken, UNICEF sözcüsü James Elder, Gazze'de karşılaştığı herkesin "Gıdaya ihtiyacımız var" dediğini belirtti. Öte yandan Reuters'ın aktardığına göre ABD Dışişleri Bakanlığı'ndan bir yetkili, Gazze'nin kuzeyindeki bazı bölgelerde halihazırda kıtlık yaşanıyor olması ihtimalinin epey yüksek olduğunu söyledi (AFP) -
22/30
28 Mart 2024 - Vatikan'ın resmi TV kanalı Vatican Media, Papa Francis'in ayak yıkarken çekilen fotoğrafını paylaştı. Papa, Paskalya kutlamaları sırasında Kutsal Perşembe'de, İtalya'nın başkenti Roma'daki kadın hapishanesi Rebibbia'ya gerçekleştirdiği ziyarette "Ayak Yıkama" ritüelini gerçekleştirip 12 kadının ayağını yıkadı ve öptü. Mahkumlardan bazıları ritüel sırasında gözyaşlarına hakim olamadı (AFP/Vatican Media) -
23/30
27 Mart 2024 - İspanya'nın başkenti Madrid yakınlarında, ülkenin simgesi haline gelmiş Osborn Boğası'na Filistin bayrağı çizilmiş ve Özgür Filistin yazılmış. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Ramazan'da ateşkes ilan edilmesi çağrısı yapsa da Gazze Savaşı'nda İsrail'in saldırıları sonucu son 24 saatte 76 Filistinli hayatını kaybetti. Öte yandan Dünya Gıda Programı, Gazze'nin kuzeyinde yetersiz beslenen çocuklarının sayısının rekor hızda arttığını, kuzeydeki nüfusun yaklaşık yüzde 70'inin feci bir açlıkla karşı karşıya olduğunu ve muhtemelen mayısta kıtlık başlayacağını açıkladı (Oscar Del Pozo/AFP) -
24/30
26 Mart 2024 - ABD'nin Maryland eyaletindeki Baltimore kentinde konteyner gemisinin çarptığı Francis Scott Key Köprüsü yıkıldı. Sabah 1.30 sularında meydana gelen olayda bir inşaat ekibinden en az 8 kişinin yanı sıra araçlar da suya düştü. Maryland Valisi Wes Moore, Singapur bandralı Dali konteyner gemisinin güç kaybettiğini ve Francis Scott Key Köprüsü'ne çarpıp çökmesine neden olmadan kısa süre önce acil yardım çağrısı yaptığını söyledi. İmdat çağrısının yetkililerin köprü üzerinden geçen araç trafiğini durdurmasına olanak sağladığını belirtti. Çökme sırasında köprüde kaç aracın bulunduğu bilinmiyor. Arama ve kurtarma çalışmaları devam ediyor (Jim Watson/AFP) -
25/30
25 Mart 2024 - Hindistan'ın Chennai kentindeki Holi Festivali'nde toz boya yani "Gulal" bulaşan kadınlar. Holi Festivali'nde, baharın başlangıcı ve iyinin kötüye karşı kazandığı zafer kutlanıyor. Festival kutlamaları kapsamında Hindistan'ın çeşitli yerlerinde büyük geçit törenleri düzenleniyor. Bu geçit törenlerinde halk birbirine renkli toz boyalar fırlatıyor. Hintli yetkililer, bu yılki festival öncesinde boya bulaşmasıyla oluşabilecek dini gerilim endişesiyle camileri plastik örtü ve brandalarla örttü. Asayi̇şi̇ sağlamak üzere Gurugram'da 5 bi̇ni̇n üzeri̇nde poli̇s personeli̇ görevlendi̇ri̇ldi̇ (R.Satish Babu/AFP) -
26/30
24 Mart 2024 - Rusya'da son açıklamalara göre 133 kişinin ölümüyle sonuçlanan saldırının ardından bugünün ulusal yas günü ilan edilmesiyle, Krasnogorsk'taki Crocus City Hall adlı konser salonunun önüne çiçekler bırakıldı. Moskova'daki konser salonuna düzenlenen saldırıyı IŞİD'in Horasan Grubu üstlendi. En az 150 kişinin de yaralandığı olayı "kanlı, barbarca bir terör eylemi" diye tanımlayan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, saldırıyı düzenleyen 4 saldırganın da içinde olduğu 11 kişinin gözaltına alındığını açıkladı (Olga Maltseva/AFP) -
27/30
23 Mart 2024 - Brezilya'nın Rio de Janeiro eyaletindeki Petropolis kentinde Sivil Savunma görevlileri sağanak yağışlar sebebiyle yıkılan evinin enkazı altında 12 saatten fazla kalan bir kız çocuğunu taşıyor. Brezilya'nın güneydoğusunu, özellikle de Rio de Janerio eyaletinin dağlık kısımlarını vuran güçlü fırtınada en az 9 kişi hayatını kaybederken, yetkililer "kritik" duruma müdahale etmek adına hummalı bir faaliyet başlattı. Rio belediyesinin İtfaiye ve Savunma güçleriyle oluşturduğu acil durum komitesinin yayımladığı açıklamada, başkent Rio'ya yaklaşık 70 kilometre mesafedeki Petropolis kentindeki bir evin yıkılması sonucu üç kişinin hayatını kaybettiği bildirildi. Aynı bültende bu sabah itibarıyla 90 kişiye canlı ulaşıldığı da belirtildi (Pablo Porciuncula/AFP) -
28/30
22 Mart 2024 - İtalya'nın kuzeybatısındaki Torino kentinde öğrenci birlikleri polis şiddetiyle okul reformlarını protesto etmek ve Filistinliler'e desteklerini sunmak için düzenledikleri eylemde Başbakan Yardımcısı Matteo Salvini'nin üzerinde kırmızı bir el olan resmini kaldırdı. Komünist Gençlik Cephesi tarafından başlatılan çağrıya katılan çok sayıda gençlik grubu tarafından desteklenen ulusal öğrenci seferberliği günü için ülkedeki 30'dan fazla kentte öğrenciler sokaklara indi (Marco Bertorello/AFP) -
29/30
21 Mart 2024 - Rohingyalı mülteciler Endonezya'nın Batı Açe kıyılarının açıklarında kurtarılmadan önce batan teknelerinin üzerinde böyle görüntülendi. Bölgedeki balıkçılara göre, onlarca Rohingyalı Müslüman'ı taşıyan ahşap tekne Endonezya'nın en kuzeyindeki kıyılarının açıklarında alabora oldu. Kazada ölen olup olmadığı hakkında çelişkili haberler gelirken, kazazedeler Bangladeş'ten yola çıkan teknede bulunan birçok kişiden hala haber alınamadığını söyledi ancak yetkililer herkesin kurtarıldığında ısrar etti (Reza Saifullah/AP) -
30/30
19 Mart 2024 - Ukrayna'nın başkenti Kiev'deki St. Nicholas Kilisesi'nin bodrumunda düzenlenen etkinlikte halk, yaralı Ukrayna askeri personeli için kan verdi. Rusya'nın 24 Şubat 2022'de Ukrayna'ya topyekün istila başlatmasının ardından 754 gün geçti. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski'nin danışmanı Mihaylo Podolyak, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Ukrayna'nın Harkiv bölgesinde bir güvenli bölge kurmayı öne sürerek savaşı kızıştırmayı planladığını söyledi (Vadim Ghirda/AP)
Bu arada Musavi'nin seçim kampanyasında kullandığı renk olan yeşil, gösterilerde de simge haline gelmişti. Gösteriler Yeşil Hareket diye anılıyordu. Örneğin İran milli futbol takımı, Güney Kore'deki Dünya Kupası ön eleme maçında yeşil kol ve bilek bantları takarak seçimi protesto etmişti.
19 Haziran'da ise Hamaney, seçimlerden bu yana ilk kez kamuoyu önüne çıkıp Ahmedinejad'ın aldığı 11 milyon oyun manipüle edilemeyecek kadar fazla olduğunu dile getirdi.
Bu esnada Devrim Muhafızları göstericilere ateş açarak ve bir tutuklama dalgası başlatarak gösterileri sert biçimde bastırdı. Gösterilerde onlarca kişi hayatını kaybederken, çok sayıda eylemci hapse girdi. Hareketin siyasi liderliği de ev hapsine alındı.
5. Brezilya
Brezilya'da uzun süredir devam eden iktidar mücadelesiyse Jair Bolsonaro ve Luiz Inácio Lula da Silva arasında yaşanıyor. 2018'de aşırı sağcı Bolsonaro'nun zaferiyle sonuçlanan seçimler, bugün Latin Amerika ülkesini sarsan olayların temelini oluşturuyor.
2018: Bolsonaro iktidara, Lula hapse
Brezilya İşçi Partisi'nin kurucu üyesi olan Silva, 2003 ve 2010 arasında iki dönem devlet başkanlığı görevini yürütmüştü. Portekizcede "kalamar" anlamına gelen "Lula" takma adını resmi ismine ekleten ve daha çok bu ismi kullanan siyasetçi, 2010'da görevden ayrılarak yerini halefi Dilma Rousseff'a devretttiğinde emlak sektörü kaynaklı bir ekonomik büyümeye liderlik etmiş, 30 milyon insanı yoksulluktan kurtarmış olan sendikacı bir kahraman olarak görülüyordu.
Görevi boyunca yoksullukla mücadele ve Amazon ormanlarını koruma siyasetiyle öne çıkan Lula, 2017'de ise devlete ait petrol şirketi Petrobras merkezli büyük bir yolsuzluk soruşturmasının içine çekildi.
Lula, Petrobras ihale ve sözleşmelerine erişim sağlama karşılığında rüşvet aldığı yönündeki suçlamaları hep reddetti. Ancak rakibi Bolsonaro 2018 seçimlerini kazanınca hapse atıldı.
Yolsuzluk nedeniyle hüküm giyen Lula, 12 yıl 1 aylık hapis cezası alınca Nisan 2018'de teslim oldu. Lula yaklaşık iki yıl hapis yattıktan sonra 8 Kasım 2019'da tahliye edildi. Mahkumiyeti, davanın baş yargıcının taraflı olduğunu tespit eden Yüksek Mahkeme tarafından düşürüldü.
Son olarak Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi de Lula'nın tarafsız bir mahkemede yargılanma hakkının ihlal edildiği sonucuna vardı.
2022 Seçimleri'nde Bolsonaro, Lula'nın zaferini kabul etmedi
Lula'nın hapiste olduğu süre boyunca Bolsonaro yönetimi tam tersi politikalar izledi. Amazon Ormanlarını madenciliğe açan aşırı sağcı Bolsonaro, Lula'nın tahliye edilmesinin ardından 2022 seçimlerinde ona karşı yarıştı.
Ekim ayında düzenlenen seçimlerde Lula'nın yeniden devlet başkanı seçilmesinin ardından Bolsonaro taraftarları "seçim sonuçlarının hileli" olduğu iddiasını dile getirmeye başladı.
Bolsonaro, Lula'nın Ocak 2023'teki yemin töreninden bir gün önce, kendisini bekleyen soruşturmalardan kurtulmak için askeri uçakla ABD'ye kaçmıştı. Ancak Lula'nın seçim zaferini kabul etmemeyi sürdürdü.
Sonunda 8 Ocak'ta Bolsonaro yanlıları, Brezilya Kongresi'ni işgal etti. Polis, Kongre'ye girenlere göz yaşartıcı gazla müdahale etti.
Bolsonaro'nun seçimi kaybetmediğini iddia eden destekçileri yemin töreninden önce haftalarca askeri birlikler çevresinde kamp kurarak orduyu yönetime el koymaya çağırdı.
6. Bolivya
Hile iddialarının darbeye dönüştüğü Bolivya'da ise Eski Devlet Başkanı Evo Morales'in zaferiyle sonuçlanan 20 Ekim 2019 genel seçimi tartışmalı geçti.
İptal edilen bu seçimden yaklaşık bir yıl sonra Bolivya halkı yeniden sandığa gitmek zorunda kaldı.
Sosyalizm Hareketi Partisi'nin (MAS) lideri Morales, 2019 seçimlerini ilk turda kazanmasına yetecek çoğunluğu sağladığını açıkladığında yaklaşık 14 yıldır devam eden iktidarını pekiştirmek üzereydi. Fakat oyların sayımı sırasında Yüksek Seçim Kurulu'nun sayıma bir gün ara vermesi ve ardından ilk turda Morales'in kazandığının açıklanmasıyla seçimlere hile karıştırıldığı iddiaları patlak verdi.
Morales'in ve onun en yakın rakibi Carlos Mesa'nın destekçileri sokaklarda çatışmaya başladı. Gösterilerde çoğunluğu Morales yanlısı 35 kişi hayatını kaybetti ve 800'den fazla kişi yaralandı.
Orduya darbe çağrıları yapılması, MAS mensubu bakan ve yerel yöneticilerin şiddet yoluyla istifaya zorlanması da çemberin giderek daralmasına neden oldu.
Ordu halkla karşı karşıya gelmemek için şiddet olaylarına müdahale etmeyeceğini açıkladı ve 10 Kasım'da Morales'e istifa etmesi çağrısında bulundu. Morales istifa ederek önce Meksika'ya ardından da Arjantin'e siyasi sığınmacı olarak gitti.
Bu askeri müdahale, Latin Amerika'da darbeler döneminin yeniden açıldığı yorumlarına da yol açtı.
Bu esnada 11 ay boyunca geçici hükümetle yönetilen Bolivya, 18 Ekim 2020'de yeniden seçime gitti. Bu seçimde Morales'in partisinin adayı Luis Arce oyların yüzde 55'ini alarak seçimi ilk turda kazandı.
Demokrasinin yeniden kazandığını ifade eden Arce, "istikrar ve sosyal barışı yeniden sağlama" sözü verdi.
Bu süreç, dünya genelinde Morales destekçileri tarafından "ABD destekli başarısız darbe" diye niteleniyor.
7. Venezuela
Venezuela'daki iktidar krizi, darbe girişimlerine rağmen liderliğini korumayı başararak ülkeyi yıllarca yöneten eski başkan Hugo Chavez'in ölümünden beri devam ediyor.
Krizin baş aktörlerinden biri olan, Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro, "Bolivarcı devrimi" gerçekleştirme idealiyle yola çıkan Chavez'in öğrencisiydi.
Maduro, 2013'teki seçimleri kazanarak Chavez'in hayatını kaybetmesinden üç gün sonra yemin etmiş ve ilk kez devlet başkanı olmuştu.
Ancak 2015'te yapılan parlamento seçimlerinde Ulusal Meclis'in çoğunluğu muhalif grupların eline geçmişti. Meclis başkanlığı da o dönemde 35 yaşında olan Jose Guaido'daydı.
Öte yandan 2017'de Ulusal Meclis'in yetkileri elinden alındı. Bu girişim ülkede protestoların patlak vermesine neden oldu. Daha sonra hükümet kısmen geri adım attı ama eylemler devam etti.
Protestoların birinci ayı dolarken Maduro da ülkede "barışın yeniden tahsisinin tek yolu" olduğunu söyleyerek, ülkenin 1999 anayasasının değiştirilmesine karar verdiğini açıkladı. Anayasa değişikliği için bir Kurucu Meclis oluşturuldu. Kurucu Meclis için ulusal çapta seçim düzenlendi ama muhalefet bu seçimleri boykot etti.
Venezuela anayasası, 1999'da Chavez döneminde seçilen Kurucu Meclis tarafından yazılmıştı. Ancak, o dönemde Chavez, anayasa değişikliğini halk desteğinin yüksek olduğu bir dönemde yapmış ve öncesinde yeni meclisin oluşturulmasıyla ilgili karar için referanduma gitmişti. Maduro ise konuyu halka götürmeden, yayımladığı kararnameyle Kurucu Meclis oluşturulmasına karar vermişti.
Bu olayların ardından ABD'de Donald Trump yönetimi, 2017'de Venezuela'ya, yaptırımlar uygulamaya başladı. ABD mali piyasasında Venezuela Hazine tahvillerinin ticaretini ve Venezuela petrol ve doğal gaz şirketi PDVSA'yla iş yapılmasını yasaklandı. Bu da Venezuela ekonomisini giderek kötüleştirdi.
2019'da Guido kendini "geçici başkan" ilan etti
2018'de Venezuela bu kez başkanlık seçimlerine gidiyordu. Ancak öncesinde yaşanan tüm bu olaylar, Maduro'nun zaferiyle sonuçlanan seçimlerin tartışmaya açılmasına sebebiyet verdi. Maduro, 10 Ocak 2019'da yemin ederek, 6 yıllık yeni görev dönemine başlarken, muhalefet lideri Guaido ise kendini "Geçici Devlet Başkanı" ilan etti.
Guido'nun başkanlığı Ulusal Meclis, ABD, AB ve birçok ülke tarafından tanındı. ABD, Guaio'nun kendini geçici başkan ilan etmesinden birkaç dakika sonra muhalif lideri ülkenin meşru lideri olarak tanıdığını ilan etti.
ABD'nin bu kararının ardından Kanada, Şili, Peru, Brezilya, Guatemela, Kolombiya ve Paraguay da Guaido hükümetini tanıyacaklarını açıkladı.
Maduro'ya destek çıkan ülkelerin başında da Rusya, Çin, Türkiye, Meksika, Küba ve Bolivya vardı. Avrupa Birliği ise Guaido'ya verdiği desteği 2021'de sonlandırdı.
Venezuela'daki muhalefet koalisyonu da işlevsiz kaldığı gerekçesiyle Guaido liderliğindeki geçici hükümetin 30 Aralık'ta ortadan kaldırılmasına karar verdi.
2020 Parlamento Seçimleri
Muhaliflerin kontrolündeki Ulusal Meclis başkanlığı, 2020'de yapılan seçimlerle el değiştirdi. Muhaliflerin yine boykot ettiği seçimde Maduro'nun Yardımcısı Jorge Rodriguez, Guaido'nun yerine meclis başkanı oldu.
Öte yandan söz konusu seçime katılım, yüzde 31'de kaldı.
ABD'nin yaptırımları hafiflerken Venezuela yeniden seçime hazırlanıyor
Venezuela'nın yeni devlet başkanlığı seçimleri 2024'te düzenlenecek. Bu esnada muhalefetteki partiler, Ekim 2023'te yapılacak ön seçimlerde Maduro'nun karşısına çıkaracakları adayı belirlemeye hazırlanıyor.
Guaido, 22 Ekim'de yapılacak bu ön seçimlerde Halk İradesi partisinden yeniden aday olmaya karar verdi.
Bu arada ABD'de Biden yönetimi, Maduro hükümeti ve muhalefet arasında müzakerelerin yeniden başlaması için bazı yaptırımları kaldırma kararı almış durumda. Maduro ABD'nin ülkesine uyguladığı petrol yaptırımlarını hafifletme kararını "doğru yöne atılmış adım" olarak nitelendirse de bu adımların "yeterli olmadığını" söylüyor.
8. Hong Kong
Hong Kong'daki siyasi huzursuzluğun arka planında, Çin yönetiminin, dünyanın ticaret merkezlerinden biri olan özerk bölgeyi daha sıkı kontrol etmek istemesinden kaynaklanıyor. Bu durum son dönemde Hong Kong'da yapılan seçimlerin tartışmaya açılmasına ve kitlesel protestolara yol açıyor.
2021 Yasama Meclisi Seçimleri
Çin'e bağlı Hong Kong Özel İdare Bölgesi'nde Aralık 2021'de yapılan Yasama Meclisi Seçimleri yüzde 30,2'lik katılım oranıyla bu yüzyıldaki en tartışmalı seçimlerden biri haline geldi. Yasama Meclisi, Hong Kong'un yerel yasama organı niteliğinde.
Bu seçimler, Çin Halk Kongresi'nin, Hong Kong'daki seçim sistemini revize etmesinin ardından yapılan ilk seçimlerdi. Mart 2021'de Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in imzaladığı iki ayrı kararnameyle yapılan değişikliklerle, Yasama Meclisi'nde doğrudan seçimle belirlenen sandalye sayısı azaltılmıştı.
Revizenin ardından meclisin genel sandalye sayısı 70'ten 90'a çıkarılırken, doğrudan seçimle belirlenen sandalye sayısı 35'ten 20'ye düşürülmüştü.
Çin yönetimi, seçim sistemindeki değişikliklerin "Hong Kong'un vatanseverler tarafından yönetilmesini" sağlayarak kentte istikrarı güvence altına alacağını" savunurken, demokrasi yanlısı muhalifler, bölgenin özerkliğine zarar verdiği eleştirisini yapıyor.
Arka plan: Hong Kong protestoları
Çin yönetiminin Hong Kong'un seçim sistemini değiştirmesinin nedeni, 2019'da başlayan protestolara dayanıyor.
Bu gösteriler, Hong Kong'un, hükümetin istediği suçluları yargılanmak üzere Çin anakarasına göndermesine izin verecek bir iade yasası önermesinin ardından başlamıştı. Kitlesel protestolar, Kovid-19 salgınına rağmen 2020'ye kadar devam etmişti.
Kasım 2019'da gösterilerin gölgesinde rekor katılımla yapılan yerel seçimlerde, muhalefet büyük bir zafer kazanmış ve 18 bölge meclisinin 17'sinin kontrolü, muhalefete geçmişti. Tartışmalı yasa tasarısı da 2020'de askıya alınmıştı.
Çin'in Hong Kong'daki seçim sistemini revize etmesi, protestoların ve yerel seçimlerin ardından Hong Kong üzerinde kontrolünü sıkılaştırma çabasının bir parçası olarak yorumlandı.
Hong Kong'un statüsü
Hong Kong, 1898'de imzalanan "kira sözleşmesiyle" uzun yıllar Birleşik Krallık hakimiyetinde kaldıktan sonra 1997'de Çin'e devredilmişti. İmzalanan ortak deklarasyon çerçevesinde Hong Kong'a 2047'ye kadar basın, ifade, toplanma, inanç ve serbest akademik çalışma gibi özgürlükleriyle bağımsız idari ve hukuki yapısını koruma hakkı tanınmıştı.
Hong Kong, Çin'e bağlı olmasına rağmen kendine ait para birimi, dil, hukuk sistemi ve kimlik kullanıyor. Özerk bölgenin sadece savunma ve dış politika gibi konularda Pekin'e bağlı olduğu bu yönetim modeli, "bir ülke, iki sistem" diye adlandırılıyor.
Ancak 2020'de protestoların ardından seçim sisteminin değiştirilmesinin yanı sıra Pekin'in "ayrılıkçılık, yıkıcılık ve dış güçlerle işbirliği yapmayı" suç haline getirdiği Hong Kong Güvenlik Yasası da bölgenin özerk yapısına dair kaygıları artırıyor.
9. Kazakistan
Kazakistan halkı Kasım 2022'de protestoların, darbe söylentilerinin ve Rusya'nın gölgesinde cumhurbaşkanını belirlemek için erken seçime gitti.
Başlangıçta Aralık 2024'te yapılması planlanan ama ocak ayındaki kitlesel protestoların ardından erkene alınan seçim, halihazırda vekaleten cumhurbaşkanlığı görevini yürüten Kasım Cömert Tokayev'in oyların yüzde 81'ini almasıyla sonuçlandı.
Ocak protestoları, o yılın ocak ayında akaryakıta yönelik ani bir zammın ardından başlayan kitlesel gösteriler. İlk olarak petrol işleme tesislerinin olduğu Janaözen'de başlayan eylemler, ülkenin diğer şehirlerine, özellikle de en büyük kent olan Almatı'ya yayılmıştı.
Protestoların ülkenin çoğuna hızla yayılmasının ardından Kazak yetkililer, Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütün'e (KGAÖ) başvurdu. Bu örgütte Kazakistan'ın müttefiki olan Rusya, çağrıya hızlı bir şekilde yanıt verdi ve bir KGAÖ barış gücü kurarak, 6 Ocak’ta Kazakistan’a 3 bin paraşütçü gönderdi. Bu arada Kazakistan'ın 19 milyonluk nüfusunun 3,5 milyonunu etnik Ruslar oluşturuyor.
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin erkene alınmasının ardında bu protestoların önemli bir rol oynadığı düşünülüyor. Dolayısıyla seçimlerin de Rusya müdahalesinin gölgesinde geçtiği yorumları yapılıyor.
Tokayev, 2019'da eski cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in "yeni nesil liderlere ihtiyaç duyulduğunu" söyleyerek görevinden istifa etmesinin ardından cumhurbaşkanlığı koltuğuna vekaleten oturmuştu. Kasım 2022'deki seçimlerin öncesinde anayasa değişikliği referandumu ve cumhurbaşkanlığı görev süresinin 5 yıldan 7 yıla çıkarılması çağrısında bulunmuştu. Daha sonra Tokayev'in talepleri olumlu karşılandı ve nihayetinde bir kararnameyle erken seçim tarihi belirlendi.
Seçimlerde Tokayev'in karşısında çok tanınmamış bir dizi aday yarıştı. Adaylar arasında yüzde 4'ü geçebilen olmadı. Tokayev ise tüm parlamento partilerinin ortak adayıydı. Bu da seçimlerin gerçek bir seçim olup olmadığının sorgulanmasına yol açtı.
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın (AGİT) sonradan yayımladığı bir raporda seçimlerin gerçek bir çoğulculuktan ve rekabetten uzak olduğu söylendi. Raporda ayrıca, vatandaşların siyasete katılımının önemli ölçüde kısıtlandığı savunuldu.
Seçimden hemen önce 7 kişiyi tutuklayan Kazak yetkililer, bir darbe girişimini önlediklerini iddia etmişti.
Diğer yandan Haziran 2022'de yapılan ve "evet" oyu çıkan anayasa değişikliği referandumu, ülkede demokrasiyi güçlendirmeye yönelik bir adım olarak yorumlanmıştı. Zira bu anayasa değişikliği, idam cezasını tamamen kaldırmayı, parlamentonun yetkilerini artırmayı ve "süper başkanlık yönetim sistemine" son vermeyi öngörüyor.
10. Nijerya
Nijerya'da 25 Şubat 2023'te yapılan genel seçimler şimdilik son olaylı seçim olarak kayda geçti.
Adayların tüm süreç boyunca geniş çaplı kampanyalar yürüttüğü seçim, iktidar partisi Tüm İlericiler Kongresi'nin Yoruba kabilesine mensup Müslüman adayı Bola Ahmed Tinubu'nun yüzde 37 oy alarak zaferini ilan etmesiyle sonuçlandı.
Halkın Demokratik Partisi adayı Atiku Abubakar yüzde 29, İşçi Partisi'nin adayı Peter Obi ise yüzde 25 oy alarak seçimleri tamamladı.
Öte yandan ülkenin muhalefet partileri ve onların destekçileri, bu seçimleri meşru görmüyor. Seçim komisyonu tarafından belirlenen sonuçların doğru olmadığını savunan muhalifler, ilk olarak komisyonun önünde protesto gösterilerine katıldı.
Bu arada ana muhalefetteki Halkın Demokratik Partisi, mahkemeye giderek yasal itirazda bulunacaklarını açıkladı. İşçi Partisi'nin de seçiminin sonuçlarını kabul etmeme kararı aldığı biliniyor.
1999-2007 yılları arasında Hristiyan nüfusun ağırlıklı olduğu Lagos Eyaleti Valisi olarak görev yapan Tinubu, bölge halkı tarafından Lagos'un Babası diye anılıyordu.
Fakat vazifesinin hemen ardından yolsuzluk, kara para aklama ve yurtdışında çok fazla sayıda hesap bulundurma gibi iddialarla suçlanmıştı. Suçlamaları kabul etmeyen lider hiçbir zaman yargılanmadı.
70 yaşındaki Tinubu seçim süreci boyunca da muhalif kesimler tarafından gerek ilerleyen yaşı gerek sağlık sorunları ve geçmişindeki yolsuzluk iddiaları nedeniyle ağır bir şekilde eleştirilmişti.
Yararlanılan Kaynaklar: Washington Post, New York Times, Reuters, BBC, CNN International, AP, France 24, Wsws.org, OSCE.org, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi, Anadolu Ajansı, BBC Türkçe, Bianet, BirGün, Euronews, Evrensel, TRT Haber
© The Independentturkish
