Rusya ile Ukrayna arasındaki gerilim, Rusya'nın Ukrayna kentlerine askeri harekât başlatmasıyla zirveye ulaştı.
Rus lider Putin, askerlerini Ukrayna'ya sokmadan hemen önce, Ukrayna'nın Ankara Büyükelçisi Vasyl Bodnar'dan Türkiye'yi de ilgilendiren bir açıklama geldi.
Büyükelçi, yaptığı açıklamada Moskova'nın Karadeniz üzerinden gemileriyle saldırması durumunda Türkiye'den saldıran devlete karşı boğazları (İstanbul ve Çanakkale) kapatma ihtimalini değerlendirmesini isteyeceklerini söyledi.
Rusya, Karadeniz'deki mevcut gücüne ilave olarak 8 Şubat'ta Akdeniz'deki 6 savaş gemisini tatbikat için Karadeniz'e indirmişti.
1936 tarihli Montrö Boğazlar Sözleşmesi kapsamında Türkiye, İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde kontrole sahip ve bu sözleşme, Ankara'ya savaş gemilerinin geçişlerini düzenleme ve tehdit oluşması halinde boğazları kapatma yetkisi veriyor.
"Möntrö, Türkiye'ye tehdit halinde boğazları kapatma hakkı veriyor"
Peki Türkiye, bir savaş halinde boğazları Rus ve Ukrayna savaş gemilerinin geçişlerine kapatabilir mi?
Emekli Büyükelçi Yalım Eralp, Möntrö Anlaşması'nın Türkiye'ye kendini tehdit altında gördüğü takdirde boğazları kapatma hakkını verdiğini belirterek, "Türkiye kendi savaşmadığı ancak üçüncü ülkelerin savaşında da kendisini tehdit altında gördüğü takdirde boğazları kapatabilir. Böyle bir karar alınabilir ama Rusya'ya karşı zor bir karar" dedi.
"Türkiye'nin hakkı var ama bu aşamada açıklama yapmayı gerektirecek bir durum yok"
Uluslararası İlişkiler Uzmanı Prof. Dr. Nurşin Ateşoğlu Güney de anlaşmanın, Türk boğazlarındaki egemenliği Türkiye'ye bıraktığını hatırlatarak, şöyle konuştu:
Türkiye, barışı sağlama adına gerekli tedbirleri alarak savaşan tarafların gemileri için boğazları kapatabilir. Möntrö'ye göre böyle bir hakkı var. Ancak şu an yaşanan sorun geniş çaplı bir savaştan ziyade daha çok Ukrayna doğusunda küçük çatışmalar şeklinde. Dolayısıyla Türkiye'nin bu aşamada herhangi bir açıklama yapmasını gerektirecek durum yok.
"Böyle bir kararı almak ihanet olur"
Emekli Amiral Türker Ertürk de Türkiye'nin kendini yakın bir tehdit altında hissetmesi halinde boğazları kapatma hakkının olduğunu belirtti ancak şu iddiada bulundu:
ABD ve Ukrayna, Türkiye'ye Möntrö'yü deldirmeye çalışıyorlar. Böyle bir kararı almak çok zorlama ve ihanet olur. Çünkü Türkiye açısından böyle bir tehdit yok. Ukrayna'ya yönelik tehdidi Türkiye'ye yönelik değerlendiremezsin. Müttefikliğin gereği de diyemezsin iki ülke müttefik de değil. Ayrıca Ukrayna NATO ülkesi de değil, 5. maddeyi işletemezsin.
Savaş gemilerinin bağlı oldukları limanlara dönme hakkı işi karıştırıyor
Eski İstanbul Gemi Trafik Hizmetleri Müdürü Tuncay Çehreli, Möntrö'nün 19. maddesinin Türkiye'ye bir savaş halinde savaşan tarafların gemilerine boğazları kapatma hakkı verdiğini hatırlattı ancak devamında şunu da ekledi:
Bu durumda bir savaş halinde Rusya ve Ukrayna gemilerinin boğazlardan geçmesi yasak olacaktır ancak aynı madde içerisinde gemilerin bağlı oldukları limanlara dönebileceği belirtiliyor. Yani Akdeniz'de olan bir Rus gemisinin bağlı olduğu liman Karadeniz'deyse dönebilir.
Karadeniz'e kıyısının olması nedeniyle Rusya'ya yasaklamak çok da kolay değil
Çehreli, bundan dolayı Rusya'nın Akdeniz'de veya Pasifik'te olan savaş gemilerini bağlı oldukları limanların Karadeniz'de olduğunu iddia ederek geçirmek isteyebileceğini söyleyerek, sözlerini şöyle tamamladı:
Örneğin İngiltere ile Ukrayna savaşsa hiçbir sorun yok. İngiltere gemilerinin geçişine izin vermezsin olur biter. Ancak Rusya gibi hem Karadeniz'de hem Akdeniz'de hem Pasifik'te donanması olan bir devlete yasaklamak çok kolay değil. Möntrö'deki ifadeler net olsa bile uygulama aşamasında ciddi sıkıntılar var. Boğazlar'ı Rus savaş gemilerine kapatma kararı Ankara'daki karar vericiler için çok zor bir karar olur. Umarım Ukrayna böyle bir talepte bulunmaz
Möntrö'de Türkiye'nin savaş halinde hakları geniş
Uzmanların hepsinin üzerinde birleştiği gibi Türkiye'nin bir savaş halinde savaşan tarafların gemilerine boğazları kapatma hakkı bulunuyor.
Bu hak Türkiye'ye Möntrö'nün 19. maddesinde veriliyor.
Yine 20. madde, Türkiye'nin bizzat kendisinin savaşa girmesi halinde de boğazları kapama hakkını teslim ediyor.
19. maddede savaşan tarafların farklı denizlerde olan ancak bağlanma limanları Karadeniz'de olan gemilerine de savaş halinde de boğazlardan geçiş hakkı tanıdığını daha önce belirtmiştik.
21. madde Türkiye'ye kendini yakın tehdit altında hissetmesi halinde bu gemileri bile geçirmeme hakkı tanıyor.
Görüldüğü üzere Türkiye'nin elinde seçenekler olsa bile yine uzmanların da değindiği gibi asıl mesele böyle bir hakkın Rusya gibi güçlü bir devlete karşı kullanılması kararını almanın zorlukları.
© The Independentturkish
