Uluslararası arabulucu olarak bilinen Norveç, uzun zamandır dünyanın çeşitli ülkelerinde savaşan taraflarla temas halinde. Bu gruplar arasında, 2001'de iktidardan düştükten sonra yeniden toplandığı 2005'ten bu yana Norveçli siyasilerle temas halinde olan Taliban da var. 23 Ocak 2022'deki zirve, Taliban'ın ilk Norveç ziyareti değil. Taliban liderleri son 15 yılda defalarca gizli geziler yoluyla Norveç'e davet edildi ve orada yetkililerle görüştü.

Norveç uzun zamandır çeşitli ülkelerdeki ihtilafları çözmeye çalışıyor. Oslo şimdi, Taliban yetkililerine açık ve resmi davette bulunarak Taliban'ın Avrupa'daki resmi siyasi varlığını başlattı. Taliban'a olağan diplomatik protokoller uygulanmadı ama gruba Avrupalı ve ABD'li yetkililer ve Afgan sivil toplum temsilcileriyle konuşma fırsatı sağlandı. Peki Norveç bu sürece neden öncülük etti? Oslo'nun Taliban'la ve Taliban'ın Afgan toplumuyla etkileşimiyle ilgilenmesinin sebebi ne?

Afganistan'ın eski Oslo Büyükelçisi Manişa Bahtari, en az 15 yıl öncesine dayanan Taliban-Norveç ilişkisini Independent Farsça'ya anlattı. Büyükelçi Bahtari'ye göre, Norveç hükümetleri uzun zamandır dünyanın çeşitli ülkelerine barış getirmek ve buralardaki çatışmaları çözüme kavuşturmakla ilgileniyor. Oslo, en geç 2005'ten, grubun Afganistan'da yeniden canlanmaya başladığı tarihten beri Taliban'la temas halindeydi. 2009'dan 2015'e kadar Afganistan'ın Norveç'teki en üst düzey diplomatı olan Bahtari, bana "Misyonum süresince Norveç hükümeti Taliban liderlerini ülkeyi gizlice ziyaret ederek Norveçli siyasilerle görüşmesi için davet etti" dedi.

Ancak gizli konumlarda gerçekleştirilen bu toplantılar halktan, medyadan ve hatta Afganistan Büyükelçiliği'nden bile gizlendi.

Independent Farsça'ya isminin açıklanmaması şartıyla konuşan bir diğer eski Afgan diplomat da, Taliban'a resmi davette bulunmanın Norveç için yeni bir şey olmadığını söyledi.

Söz konusu diplomat, "Taliban mahkumları 2013'te Guantanamo'dan serbest bırakılıp Doha'ya yerleştirildiğinde, Norveç hükümeti bazı Taliban liderlerine diplomatik pasaport düzenledi ve onları Norveç'teki görüşmelere davet etti" dedi.

Bu, Afgan hükümetinin bahse konu kimselere pasaport vermeyi reddettiği dönemde yaşandı.

Taliban'ın Oslo'ya gerçekleştirdiği son resmi ziyaret birçok tartışmaya yol açtı. Enes Hakkani'nin heyette yer alması birçok insan hakları savunucusu için özellikle rahatsızlık vericiydi. Hakkani ağının önde gelen mensuplarından biri olan Enes Hakkani, Afganistan'daki bir dizi ölümcül terörist saldırının sorumlusu. Hükümete yönelik eleştirilere yanıt veren Norveç Başbakanı Jonas Gahr Store, Hakkani'nin davet edilişine dair hiçbir bilgisi bulunmadığını söyledi.

Eski Afgan diplomat, Store'un Hakkani'nin ziyaretine dair hiçbir şey bilmediği iddiasının mantıksız olduğunu ifade etti. Hakkani, Norveç'e farklı bir isimle gelmiş olsa bile pasaportu, vize veren Norveç göçmenlik makamlarının dikkatinden kaçmaması gereken fotoğrafını taşıyor.

Bu ziyaret Taliban'ın, tamamı insan hakları standartlarına bağlı Avrupa başkentlerine, oradaki siyasi yetkililerle konuşmak için ilk davet edilişi değil.

Afganistan'ın 2015 ile 2019 yılları arasında Oslo Büyükelçiliği görevini yürüten Şükriye Barakzayi de Independent Farsça'ya yaptığı açıklamada Taliban ve Oslo arasında uzun zamandır süren ilişkileri doğruladı. Büyükelçi Barakzayi, resmi bağların Taliban'ın Doha ofisini açtığı 2013'e kadar uzandığını söyledi. Büyükelçi, Norveçlilerin Doha'daki ABD-Taliban anlaşmasının yazımında doğrudan rol oynadığını bana belirtti.

Barakzayi, "Norveç, ABD için yumuşak baskı aktörü olarak hareket ediyor" dedi.

Norveç, ABD için önem taşıyan, ABD'nin plan kurduğu ülkelerin işlerine müdahale ediyor.

23 Ocak'taki Oslo görüşmelerinin Norveç ve Taliban heyeti arasındaki ilk resmi ve aleni görüşme şeklinde algılanabileceğini belirten her iki eski Afgan büyükelçisi de, esasen iki taraf arasındaki bağların uzun zamandır süregeldiğinde ısrarcı. Norveç, birçoklarının eski Afgan hükümetinin çöküşüne yol açtığına inandığı 2020 Doha Anlaşması'nda da kilit rol oynadı. Dolayısıyla Norveç, Afganistan'daki son gelişmelerin de kilit aktörleri arasında yer alıyor. Taliban'ın Oslo'da ağırlanması, Taliban'ın duruşunda ve diğer ülkelerle ilişkilerinde bir değişiklik yaratabilir.

Oslo zirvesinden ne sonuç çıkacak?

Norveç'in Taliban daveti, siyasetçilerin ve Afgan insan hakları topluluğunun çelişen tepkilerine yol açtı. Bazıları Oslo zirvesini, Taliban'ın tanınmasına ve hükümet olarak normalleşmesine yönelik bir adım şeklinde görüyor. Bazılarıysa bunu, uluslararası gözlemciler huzurunda insan hakları ve kadın aktivistleri ile Taliban yetkilileri arasında doğrudan diyalog fırsatı olarak görüyor.

Şükriye Barakzayi içinse bu zirve özellikle Afgan kadınlarının temsilcilerinin, hem Taliban hem de yabancı yetkililerle aynı masada oturacak ve insan hakları taleplerini dile getirecek olması sebebiyle önemli.

Barakzayi, "Hiçbir grup bu toplantıdan kaynaklı nihai bir sonuç elde edemeyecek" dedi.

Taliban tanınmasını sağlayamayacak ama onlara karşı saldırı emri de çıkmayacak. Fakat önemli olan şey, Afganistan kadınlarının aşırılıkçılığa ve insan hakları karşıtı emirlere karşı mücadelesinin ve direnişinin küreselleşmesi.

Büyükelçi Barakzayi, Afgan kadınlarının taleplerini dünyayla paylaşmak için her fırsatın değerlendirilmesi gerektiğini ifade etti.

Manişa Bahtari'ye göreyse Oslo zirvesi, Taliban'ın uluslararası topluma siyasi bir topluluk olarak tanıtılmasına yönelik bir adım. Büyükelçi Barakzayi, Avrupa'daki deneyimlerine dayanarak, artık diğer Avrupa ülkelerinin de aynı yolu izleyeceğine inanıyor.

Bahtari, "Avrupa'da daha fazla görüşme, Taliban'ın en azından fiilen tanınması anlamına gelecek" dedi.

Bu halihazırda gerçekleşti ama şimdi daha da normalleşecek.

Bahtari, Taliban'ın bir terörist grup olduğunu ve Norveç'in Taliban'a siyasi misafir gibi davranmasını yanlış bulduğunu da belirtti. Büyükelçi'ye göre bu, Norveç'in büyük bir hatası ve insan hakları değerlerinin ihlali. Bahtari sadece, toplantının Afganistan'a yönelik insani yardıma yardımcı olmasını umuyor.

Barakzayi ise toplantının Taliban ile Afgan kadın temsilcileri arasında doğrudan diyalog için bir şans sunduğunda ısrarcı.

Eski diplomat, "Bu sadece Taliban ile gerçekleşen, Afgan sivil toplum temsilcilerinin yer almadığı bir toplantı olsaydı, kendi vatandaşları ve diğer insan hakları savunucuları Norveç'i ciddi şekilde eleştirirdi" dedi.

İnsan haklarını hiçe sayan siyasi ilişkilerden yakınan Barakzayi, "Bana öyle geliyor ki insan hakları değerleri siyasi ilişkilerdeki yerini giderek yitiriyor" dedi.

İnsan haklarını desteklediğini iddia eden hükümetler genelde bu hakları kendi topraklarında destekliyor ama onlar için topraklarının ötesinde insan haklarının yerini siyasi ilişkiler alıyor.

Taliban'ın davranışı değişebilir mi?

Taliban şiddet yanlısı ve aşırılıkçı bir gruptan makul siyasi pozisyonlara sahip bir gruba mı dönüşüyor? Bahtari'ye göre grup Avrupa'ya her zaman genç ve yumuşak bir yüz göstermeye çalıştı ancak esasında değişmedi.

Büyükelçi, "Norveç uzun süredir Taliban'la temas halinde" dedi.

Bütün bu süreç boyunca Taliban, Norveç'e yeni ve yumuşak bir yüz gösterdi. Bu yüzden Taliban ile Norveç gibi Avrupa ülkeleri arasında bir nebze güven var. Ama Taliban aynı Taliban.

Şükriye Barakzayi, Taliban'ın davranışının değişmesi için hiç ümit olmadığına katılıyor. Grubu eğitimsiz ve siyaset ya da yönetim anlayışı bulunmayan aşırılık yanlısı din adamları yönetiyor ve iktidarda bunlar kaldığı sürece herhangi bir değişiklik beklenemiyor.

Barakzayi, "Taliban şu anda sivil özgürlükleri ve insan haklarını ihlal ediyor" dedi.

Kadınları eğitim, çalışma, sosyal etkileşim ve hatta giyim özgürlüğü hakkından mahrum etti. Taliban'ın Afganistan üzerindeki egemenliği azalıyor çünkü insanlar bu tür aşırılıkçılığa ve insan hakları ihlallerine karşı mücadele veriyor.

Barakzayi, Taliban'ın Afgan halkına ve özellikle Afgan kadınlarına yönelik muamelesinin Afgan toplumunun kültürüyle ve hatta İslami kurallarla çeliştiğini belirtti. Taliban, Afgan veya İslam kültürüne uygun olmayan davranışlara sahip münferit bir örgüt.

Taliban heyetinin Avrupa, ABD ve Afgan sivil toplum temsilcileriyle Oslo'da yaptığı görüşme, grubun Afganistan'da iktidara gelmesinden 5 ay sonra gerçekleşti. Bu süre zarfında, sivillere, eski hükümetin askerlerine, basın mensuplarına ve gösterici kadınlara karşı düzinelerce cinayet, tutuklama, işkence ve kaçırma gerçekleştirdi. Son hadise, Kabil ve Belh'teki gösterici kız çocuklarının tutuklanması, Oslo'daki Afgan kadınların temilcisi Heda Hamuş'un konuşmasında dile getirmesi üzerine haberlerde yer alabilmişti.
 

 

* İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

independentpersian.com/node/210716

Independent Türkçe için çeviren: Kerim Çelik