Hüseyin Bağcı'nın 'Çatışma Analizi' makalesinin genel çerçevesi bu yazıda aktarılmaya çalışılacaktır.

Yazar, uluslararası ilişkilerin bir alt dalı olan çatışma yönetiminin bundan önce psikoloji ve işletme alanlarında geliştirildiğini belirtiyor.

Bu kavramın tarihte kullanılan bir yöntem olmasına karşın, bir disiplin haline gelmesi yakın bir zamana dayanmakta olduğunu, bu disiplinin amacının da geleneksel hukuk ile çözülemeyen sorunlara hukuk dışında alternatif metotlar geliştirmek olduğundan bahsetmektedir.

Tarih boyunca çatışma yönetimi Eski Yunan'dan Roma'ya kadar eski bir sorun çözme yöntemiydi. Ancak kavramsallaştırılması yenidir.

Bu yöntem hukuk dışı esnek çözüm yöntemleri sunabiliyordu çünkü uluslararası hukuk yaptırımdan yoksun ve bağlayıcılığı olmayan bir yöntemdi. 

Küresel entegrasyon; mutlak devlet düzenini, Westfalya düzenini sarstı ve çatışma yönetimine zemin hazırladı. Örneğin Milletler Cemiyeti, BM bunlara örnek olarak verilebilir.

Çatışma yönetimi liberal bir temelde olduğundan sadece devletleri değil uluslararası örgütleri, çok uluslu şirketleri, STK'ları, silahlı grupları bir taraf olarak kabul eder.  

Çatışma analizi, çatışmayı ve çatışmanın neden ve dinamiklerini anlama faaliyetidir.

'Sorunu anlamak çözmenin yarısıdır.' Her çatışmanın özgül durumu olduğundan, çatışma analiz değişkendir.

Küreselleşme ile beraber ulus devletlerin aşındığını, devletlerin kendi çözümlerini dayatamadığını ve Wesfalya düzeninin sarsıldığını belirttikten sonra yazar, çatışma yönetiminin ortaya çıkması mutlak devlet gücünün gerilediğinin bir kanıtı olarak gördüğünü belirtmektedir.

Ayrıca liberal bir teori olan barış ile realist bir teori olan güvenliğin birbirine zıt gibi görünse de bunların bir araya gelmesinin huzurlu ve güvenli bir ortam oluşturduğunu söylemektedir. 

Bir çatışmanın tarihsel arka planını, nedenlerini, aktörlerini ve barış sürecini etkileyen dinamikleri anlama, planlama ve strateji geliştirmeden oluşan süreçlerin sistematik bir şekilde incelenmesine çatışma analizi olarak tanımlamaktadır.

Çatışma analizini "Stratejik Diyalog Planı" çerçevesinde anlamlandırmaya çalışmaktadır. 

Bu plan, kazan-kazan mantığına dayanır. Bir çatışmada öncelikle sorunu iyi anlamak gerekir ve her çatışmanın kendine özgü biricik olduğu farkındalığının gerekliliğini vurgular.  

O yüzden her plan her yerde aynı sonucu vermez. Fakat bu stratejik diyalog planı geniş bir manevra alanı sahip olduğundan başarılı ve yeni stratejiler geliştirme konusunda fazla seçenek sunar.

Stratejik diyalog planının çerçeve unsurları:

A. Sorunu tanımlama

A.1 - Arkaplan analizi 
A.2 - Çatışmanın mevcut durumu 
A.3 - Yönlendirici güçlerin etkisi

B. Aktörlerin analizi 

B.1 - Aktör/koalisyon (SWOT) analizi 
B.2 - Karşılaştırma aktör analizi

C. Strateji oluşturma 

C.1 - Diyaloğun stratejik hedefleri 
C.2 - Stratejik Konu ve önerileri

D. Uygulama 

D.1 - Eylem Planı
D.2 - Ayrılan kaynaklar 
D.3 - İzleme süreci

Şimdi buradaki 4 safhalı süreci makaleyi baz alarak özetlemeye çalışacağım.

Sorunu tanımlama kısmında ne, nerede, ve ne zaman soruları sorularak çatışmanın profili çıkarılır (leonhart).

Ayrıca şu sorulara da cevap aranır:

• Çatışmanın siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel nedenleri ve sonuçları nelerdir?
• Çatışmanın mahiyeti nedir?
• Çatışma ne zaman başlamıştır?
• Şuan çatışmanın durumu nedir ve hangi safhadadır?
• Çatışmanın yeri ve sınırları nelerdir?

Sonuç olarak çatışmanın yapısal, siyasi ve yönetim, ekonomik ve sosyal, kültürel ve algısal, çevresel nedenleri sorunu tanımlama kısmında ortaya konmaya çalışılır.

Aktör analizi

Aktör, çatışmaya katılan ya da ondan etkilenen kişi veya grupları temsil eder. (BM)

Bu bölümde cevabı aranan sorular ise şunlardır:

• Çatışmada yer alan kişilerin ilişkileri nasıldır?
• Ne tür ittifaklar mevcuttur?
• Kim kimi etkilemektedir?
• Kimin tüm taraflarla ilişkisi vardır?
• Çatışan tarafların çıkarları, pozisyonları, ihtiyaç ve beklentileri nelerdir?
• Tarafların temsilcileri kimlerdir?
• Çatışmadan kim yarar, kim zarar görmektedir?
• Çatışmaya ve olası barış sürecine bakışları nasıldır?
• Çatışmayı sürdürme kapasite ve istemeleri ne durumdadır?

Bu sorular dışında bu teoride önemli olarak belirtilen analizlerden biri de aktörlerin SWOT analizidir.

Burada da aktörlerin zayıf ve güçlü yanlarının yanı sıra tehditler ve fırsatlar açısından aktörler değerlendirilmeye tabi tutulur.

Strateji oluşturma

Çatışmanın nedenleri ve aktör analizleri yapıldıktan sonra stratejik hedefler belirlenir. Hedefler belirlendikten sonra stratejik öneriler geliştirilir.

Stratejik hedef; çatışmayı yatıştırma, çatışmayı çözme veya çatışmayı dönüştürme olabilir.Bu hedeften sonra ise stratejik öneriler geliştirilir.

Hedef yatıştırma ise stratejik öneri ateşkes olmalıdır. Hedef eğer çatışmayı dönüştürmek ise o zaman uzun vadeli yapısal öneriler getirilir (yeni anayasa, demokratikleşme vb).

Uygulama

Bu safha çatışma analizinde son safhadır. Burada barış sürecinin zaman dilimlerine ayrılıp ne zaman, nasıl ve nerede olacağına dair politikalar geliştirilir.

Süreç analizi için de izleme ve değerlendirme safhası devreye girer.

Yazı dizisinin devamında bu makaledeki çatışma analizi teorisi temel alınarak İrlanda'daki "IRA süreci" ve Türkiye'deki "Kürt sorunu" analiz edilecektir. 

 

 

Kaynaklar:

Çatışma Analizi, Barışı Konuşmak, Hüseyin Bağcı

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.