Harry Garuba Afrika modernist şiirinin üçüncü kuşak şairlerindendir. Şiirleriyle Christopher Okigbo'yu izleyen Garuba, modern Afrika şiirinin tanınmasına da öncülük etmiştir.
Garuba'nın geçtiğimiz yıllarda çıkan Animist Chants and Memorials [Animist İlahiler ve Anıtlar] şiir çalışması, tarihsel olduğu kadar biçimsel olarak da bugün Afrika şiirinin konumu ve gücünü/yetkinliğini gösterir.
Özellikle çizdiği imgelem dünyasıyla Okigbo'nun devamı sayabileceğimiz Garuba'nın yatılı okulu ve etkisini anlattığı "Saat 10'da evden ayrılırken" adlı şiirini burada anmak isterim:
Eski bir Peugeot 403'tü
Artık pek üretilmiyor
Lastikler incelendi, motor yağlandı, frenler kontrol edildi
Her şey ancak eski bir Peugeot'nun olduğu kadar yerinde
Gıcırdayan kısmı özenle bağlandı birbirine,
Babam beni yatılı okula götürdü
Evden bir saat uzaktaki küçük bir kasabaya…
Gözyaşlarım ve araba yolculuk boyunca tutunmuştu birbirine
Yüreğindeki derin çukur ve yoldaki gözyaşıyla
Camdan dünyanın kayıp geçtiğini izledim
Evler, ağaçlar, caddeler ve isimler
Tanıdık, seviyordum, geride kalıyor hepsi,
Bir hoşça kal demeye fırsat bile kalmadan, yoktu zaman el sallamaya
Evin ve yuvanın kucağını terk eden çocuğa
Baba, ve oğul, bir saat geç vardık,
Okul kapısından
Gelecek beş yıl boyunca evim olacak yurda doğru sürdük arabayı
Ve sonra babam beni terk etti … ve, gözlerimi kaçırarak, ağladım
Ergenliğe geçiş töreni gecesinde, belirlenmiş sözleri ezbere okudum:
'Ben bir talebe, yeşil başlı kurbağayım. Bundan böyle tüm kaba ve saçma davranışları bırakıp Devlet Koleji Ughelli'nin gerçek bir öğrencisi olacağıma söz veriyorum.'
Hemen sonrasında kaybettim guavaların ve ruhların dilini
Yeni bir yuvaya girdim gireli,
Yeni bir dile ne acı ne de coşkuyla
Artık kullanamadığım ham ve renkli sözcükleri özledim
Salyalar içinde dökülen lanetin kudreti ve gücünü
Ruhun ve bedenin dilinde salıverelim
Bir zamanlar bedenimde yaşayan dili özledim
Garuba bu şiirde "yeni bir yuva" dediği eğitimin temel şartının anadilden kopmak olduğunu, bunun da sonradan özlem ve hatta bir melankolik durum yaratacağını bildirir.
Persona okula adım atar atmaz, doğanın ve ruhların anlam dünyasından uzaklaşır, yabancılaşma iliklerine kadar işler bu yabancı dille beraber. Salyalar içinde ifade edilen lanetin bile kendi doğasında bir gücü vardır.
Persona bedeninde öncesinde zerk edilen dilin özünü arar, çünkü yabancı dilin bedende zerk edilmesi neredeyse imkansızdır. Oysa anadil tam anlamıyla bir beden dilidir de.
Garuba, Animist Chants and Memorials 1 adlı ikinci şiir seçkisinde animist duyuşu şiirine taşıyan ve linguistik bir bağlamda Afrika tarihselliğini, kültürelliğini moderniteye karşı yeniden üreten bir gramerle Afrika şiirinin bugün geldiği noktayı da gösterir.
Garuba'nın "Crptic chants: a slave memorial" [Esrarlı ilahiler: bir köle anıtı] şiiri, tarihsel göndermeleriyle kıtanın yarası olan köleliğe bir ağıt olarak okunabilir:
I
Bu gece tek arzuladığım manadır
ağzının ininde
ararken dilim
ihanete uğramış aşkın ilmini
çetrefelli bir zamanda dünyaya geldin
gelgitler gibi bir sağa bir sola dönüp durursun
yabancı sahillere sıçrayarak
denizkabuklarına mahkum, kutsal olmayan alış veriş
zamanlar kadar dengesiz bir hikâyeyi anlattın
bu gece tek arzuladığım manadır
şarkım bedeninde yüzedursun
…
III
gecenin pelerini lime lime olmuş yıldızlarla
göklerde göz kırpan kadim olanları sarmalar
karanlığın içinden sevdiceklerini çağıran sesler
denizlerin sarmaşıkları arasında kaybolur
bellek yankılanır gece boyunca, yavaştan
kan, ilik ve kemiğin içinden geçerek
kandaki değiştokuşun gelgitleri
denizin derinliklerinde saklanır, iz bırakmadan
IV
bir yelken ve bir türkü eşliğinde, arıyorum denizi,
gömülmeyen ölülerin kemiklerinin yattığı yeri,
sular sonsuz gece nöbetinde izlerken onları
ki en sonunda huzura erebilirler ağıtlar
üzerlerine çöktüğü ve yüzyılları durdurduğu zaman
açık yaraları sarmak, kapanmayan ruhları yatıştırmak için bir türkü
felaket çağına damgasını vuran yaralara anlam katar
V
kızgın bir gün sonrasında, yaklaşan gece
kömür kadar kara, yüreğindeki ateş iddia eder
ve sakinleşmiş alev kendisini küllerle kapladı
gece bittiğinde
ve gündüz yeniden doğduğunda
sevinç kartalın kanatlarına yeniden konar
sevinç güneşin doğuşu gibi yeniden bu kemiklere döner mi?
…
VII
İhanete uğramış soyun musallatı esnasında
ağıtlardan, ilahilerden ve rüyalardan oluşan esrarlı bir ayin teklif ediyorum
'bir varmış, bir yokmuş' gibi çok basit, bir türkü ve bir hikaye
denizin dibinde gömülmemiş kemikleri defnetmek için
bütün gece aradığım manadır, aşkın yeniden dirilmesi
tüm huzursuz ölüler için eskimeyecek bir anıtta
Görüldüğü gibi şiirde persona sürekli ona musallat olan geçmişi yeniden inşa ederken somut bir dilekte bulunmaz, hiç eskimeyecek olan bir anıt arar.
Bu da şiirlerle, ağıtlarla, ilahilerle mümkündür. Binlerce kölenin doğru biçimde gömülmemesi, personayı rahatsız eder, sadece onu mu, tüm 'kıta Afrikası'nın yarasıdır. Doğru biçimde gömülmeyen ölüler geri dönerler.
Yas bir anlamda zorunluluktur ve de gereklidir. Afrika yüzyıllar süren kölelik serencamında kaybettiklerini anmak zorundadır ki, personanın dileği gerçekleşsin.
Kemikler denizin dibinde yuvalanmış, Garuba burada Derek Walcott'un "Deniz Tarihtir" şiirine de göndermede bulunur. Şiirin personasının anlam arayışı şiirin hemen başında başlar. En sonda da aşkın yeniden dirilişiyle biter. Kaybolan bir tarihin ağıtıdır şiir.
Harry Garuba şiiri, modernist Afrika şiirinin dünya edebiyatındaki konumunu pekiştirir. Garuba'nın şiiri bugün yası tutulmamış bütün kölelerin, ezilenlerin, okyanus dibine gömülü kemiklerin yankısıdır.
Bugün Harry Garuba'sız Afrika şiiri eksiktir. Garuba'nın katkısı en başında tarihsel Afrika ve kültürünü modernist gramerin yapısını kullanarak modernitenin hegemonik doğasını çözmektir.
1. Garuba, Harry. Animist Chants and Memorials. Ibadan: Kraft (2017).
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
