Kanalizasyon, terfi merkezi ve foseptik çukurda ölümler ve nedenleri

Prof. Dr. Mustafa Öztürk Independent Türkçe için yazdı

Şehirlerde yerin altında görmediğimiz ve bilmediğimiz kanalizasyon sistemi var.

Kanalizasyon sistemi ile atıksular toplanır ve arıtma tesisine taşınır.

Zaman zaman zaman kanalizasyon sistemi bacaları çürük yumurta kokusu hissederiz ve kokudan tiksiniriz.

Hidrojen sülfür (H2S) hiç görmemiş, dokunmamış ve hatta duymamış olabilirsiniz, ama kesinlikle kokusunu almışsınızdır. H2S, çürük yumurta kokusuna sahiptir.

İnsanlar, genellikle temiz havada 0,0005 ila 0,3 (ppm) arasında değişen çok düşük konsantrasyonlarda bile H2S'ün kokusunu (çürük yumurta) hissedebilirler.

Havadaki bu seviyedeki H2S konsantrasyonu tehlikeli değildir ve sağlık üzerinde olumsuz etkilere neden olmaz.

Kirlenmemiş havada H2S, konsantrasyonu çok düşüktür, 0,03 ile 0,1 mikrogram/metreküp arasında değişir.

Havadaki hidrojen sülfit (20 °C, 101,3 kPa) için dönüşüm faktörleri aşağıdaki gibidir:

  • 1 mg/m3 = 0,71 ppm 
  • 1 ppm = 1,4 mg/m3

Standartlara göre havadaki H2S yıllık ortalama, 0,05 ppm'i ve saatlik ortalama ise 0,125 ppm'i geçmemeli.

Kanalizasyon sistemleri, terfi merkezi ve fosseptik çukurlarda atıksu içinde bulunan sülfatın bakteriler (sülfat indirgeyen bakteriler) tarafından anaerobik şartlarda bozunması yoluyla H2S gazı oluşur. 

H2S gazı, renksiz, çürük yumurta kokulu, korrozif ve toksik bir gazdır. 

H2S gazı, son derece tehlikeli bir gazdır. H2S, sessiz katildir. 


İç ortamlarda H2S'in birikmesi

  • H2S havadan ağırdır. Kanalizasyon sisteminde, terfi merkezlinde ve fosseptik çukur zeminde birikir.
  • Kanalizasyon sisteminin yanlış inşa edilmesi, zeminin çökmesi ve kızartma yağların lavaboya dökülmesi sonucu kanal içinde kemerleşmenin oluşması gibi nedenler, atıksuyun anaerobik (havasız) şartlarda biyokimyasal reaksiyon sonucu iç ortamda metan, H2S ve merkaptanlar gibi gazların oluşmasını hızlandırır.
  • Kanalizasyon sistemi iç ortamında atıksuların göllenmesi, anaerobik şartların oluşmasını hızlandırır. Kanalizasyon sisteminde muayene bacası kapaklarının kapalı olması da H2S ve merkapların birikimini artırır.
  • Zeminden birkaç metre derinde olan terfi merkezlerinde yeterli havalandırılmanın yapılmaması metan, H2S ve merkaptanlar gibi gazların birikmesine neden olur.
  • Havalandırması yapılmayan fosseptik çukurlarda anaerobik şartlar oluşması sonucu H2S gibi gazlar birikir.

Diğer yandan kanalizasyon sisteminde ve terfi merkezlerinde biriken H2S gazı, altyapı sistemine hasar verir, çökmesine neden olur, koku kirliliğine neden olur ve potansiyel sağlık tehlikesi oluşturur.

Bozulan, tahrip olan, bakım ve onarımı gerektiren kanalizasyon sistemi, terfi merkezi ve fosseptik çukurlarda çalışmalar yapılmadan önce gerekli koruyucu önlemler alınmalı.

Halkın bu tür yerlere girmesi kesinlikle önlenmeli.


Çürük yumurta kokusunun hissedildiği yerler

Yerel yönetimler, özellikle koku ve taşkın probleminin yaşandığı kanalizasyon sistemi içinde atıksu göllenmesinin oluşup oluşmadığı sık aralıklarla kontrol edilmeli.

Koku ve taşkın probleminin yaşandığı yerlerde tıkanmanın, kemerleşmenin ve çökmelerin olması kuvvetle muhtemeldir.

Bu yüzden, kanalizasyon sistemleri belli aralıklarla kamera sistemi ile kontrolü edilmelidir. 

Bozulan, çöken, tahrip olan ve kemerleşen kanalizasyon sistemini kontrol etmek, bakım-onarımını yapmak için uzman kişiler tarafından yapılmalı ve gerekli risk önlemleri almalıdır.


H2S ölçümü

Kanalizasyon sisteminde bakım ve onarımı çalışmasına başlanılmadan ve muayene bacalarının kapakları açılmadan, terfi merkezleri ve fosseptik çukur iç ortamına girmeden önce iç ortamda oluşan tehlikeli gaz, H2S, konsantrasyonu mutlaka ölçülmeli.

Ölçüm esnasında muayene bacası üzerinde durulmamalı, terfi merkezi içine girilmemeli ve fosseptik çukur dışında olunmamalıdır.
  

Şekil 1.jpg
Şekil 1. H2S ölçüm aletleri


H2S'ın sağlık üzerine etkileri ve belirtileri

İnsanların ve çalışanların kanalizasyon sistemi, terfi merkezi ve fosseptik çukur gibi dışsal H2S gazına maruz kalması halinde solunum yolu ile alınır ve gaz akciğerler yoluyla hızla emilir.

H2S, üç yolla metabolize edilir: oksidasyon, metilasyon ve metaloproteinler veya disülfür içeren proteinlerle reaksiyonlar.

Karaciğerdeki oksidasyon, başlıca detoksifikasyon yoludur. Ana oksidasyon ürünü, daha sonra sülfata dönüştürülen ve idrarla atılan tiyosülfattır.

Metilasyon yolu ayrıca bir detoksifikasyon yolu olarak hizmet eder. H2S'ün toksisitesi, metaloenzimlerle reaksiyonunun bir sonucudur.

Mitokondride, solunum zincirindeki son enzim olan sitokrom oksidaz, H2S tarafından inhibe edilir; bu elektron taşıma zincirini bozar ve oksidatif metabolizmayı bozar.

Oksijen bloke edilir. Oksijen ihtiyacı en yüksek olan sinir ve kalp dokuları özellikle oksidatif metabolizmanın bozulmasına karşı hassastır.

Birkaç soluk almadan sonra merkezi sinir sisteminde bu etki, solunum durması nedeniyle ölümle sonuçlanabilir.

H2S gazının sağlık üzerine etkileri Tablo 1, Şekil 2 ve Şekil 3'de verilmiştir. 
 

Tablo 1.jpg
Tablo 1. H2S'ün sağlık etkisi

 

Şekil 2.jpg
Şekil 2. H2S gazının sağlık üzerine etkisi/belirtileri

 

Şekil 3.jpg
Şekil 3. Kısa süreli maruziyetle ilgili sayılar


H2S koku eşik değeri

H2S kokusu, 0,0005 ppm kadar düşük konsantrasyonlarda çürük yumurta halinde hissedilir.

Ancak koku duyusu 2–15 dakika sonra 100 ppm'de kaybolur. Bu da gazın kokusunu etkisiz bir tehlike uyarısı haline getirir.

Havada aşırı derecede yüksek H2S seviyeleri içeren durumlarda, potansiyel kurbanlar "yere düşme" veya bölgede bayılma riski taşır.

Devrilme, düşüş sırasında yaşanan travma ve/veya kaçamama nedeniyle hayatta kalma oranlarını ciddi şekilde azaltır.

Çöken kurbanlar, kurtarıcıları tehlikeli derecede yüksek toksik madde seviyelerine sahip yerlere girmelerini ikna ettikleri için müdahale ekiplerini de tehlikeye atarlar.

Önlem alınmayan ve açıkta bırakılan kanalizasyon sistemlerinden, terfi merkezlerinden ve fosseptik çukurlardan salımlanan H2S gazından dolayı her yıl onlarca kişi zehirlenerek ölmektedir.


İç ortamlardan zehirli gazların emilmesi 

Zehirli ve tehlikeli gazlar iç ortamdan emilip tahliye edilmeden, maske takılmadan ve gerekli önlemler alınmadan kirli iç ortamda biriken H2S gazı, özellikle sinir sistemine zarar verir.

Kanalizasyon sistemine, terfi merkezine ve fosseptik çukura gerekli önlemleri almadan giren operatörler, H2S içeren gazlar, solunduğu zaman akciğer ve burun gibi solunum sistemine ve gözlerin tahribatına neden olur.

Yüksek konsantrasyona maruz kalınma süresine bağlı olarak H2S gazı, gerekli önlemleri almayan operatörlerin (çalışanların) kanının kimyasını bozar, oksijen taşınmasını bloke eder, akciğer tahribatına neden olur ve zehirleyerek öldürür.

Birkaç soluk almadan sonra bilinç kaybı olur ve kişi derhal boğularak yaşamını yitirir.

Bu yüzden koku duyusuna güvenilmemeli ve H2S konsantrasyonu mutlaka elektronik detektörlerle ölçülmelidir (Şekil 1)


Bakım ve onarım çalışmaları

Daha sonra bakım ve onarım çalışmaları için gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemleri alınarak uzmanlar tarafından yapmalıdır.

Kanalizasyon sisteminin bakım ve onarımında çalışacak kişiler, kapsamlı eğitim almış ve yeterli ekipmana sahip olmalıdırlar.

Kanalizasyon sistemlerinde bakım onarımın nasıl yapılacağı ve çalışacak kişilerin sağlıklarını nasıl koruyacakları öğretilmelidir. 

Kanalizasyondan sorumlu yerel yönetimler, yeterli H2S ölçüm ekipmana, H2S detektöre ve teknik ekibi yeterli eğitimi almış uzmanlığa sahip olmalıdır.

Kanalizasyon sisteminin bakım onarımı, terfi merkezlerinin işletilmesi ve fosseptik çukurlar yeterli eğitimi almış uzman kişiler tarafından yapılır.  

Kanalizasyona girmeden önce operatörlerin, her türlü güvenlik önlemi alınmış iş elbiseleri ve maskeleri giymeleri sağlanmalıdır. Bu tür işler yerel yönetimlerin asli görevidir. 


Maske takılması

İç ortamda biriken zehirli gazlar mutlaka önce emilip tahliye edilmelidir.

H2S ve diğer zararlı gazları ölçülmüş ve emilip tahliye edilmiş kanalizasyon sistemi bacalarına, terfi merkezlerine ve fosseptik çukur ortamına filtre edici maskelerle girilmelidir.

Bu tür ortamlara maskesiz girilmesi kesinlikle yasaklanmalıdır.
   

Şekil 4.jpg
Şekil 4. H2S fitre eden maskeler 


Kanalizasyon sistemi, terfi merkezi ve fosseptik çukur, temizliği ve bakımı esnasında çalışmaları esnasında H2S ve diğer zararlı gazları filtre edici maskeler takılmadan, iş elbiseleri giyilmeden çalışmalara su idareleri, izin vermemelidir. 


Türkiye'de H2S'den ölümler

Gerekli eğitimleri almamış kişiler kanalizasyon sistemine sokulursa ölüm olur. Yanlış yönetilen kanalizasyon sistemi, terfi merkezi ve fosseptik çukurdan dolayı;

  • Eyüp‘te gece saatlerinde kanalizasyon içerisinde metan gazı sıkışmasından kaynaklı bir patlama meydana gelmiştir. Fırlayan rögar kapakları yolda ve evlerde hasara neden olmuştur.       
  • 2015 yılında Kuşadası‟nda 10 kişi hayatını kaybetmiştir.
  • 2015 yılında Aydın'da 2 işçi temizlemek için girdikleri kanalizasyonda zehirlenerek ölmüştür.
  • 2019 yılında Bursa'da kanalizasyonda çalışırken zehirlenen 2 işçi hayatını kaybetmiştir.
  • 2020 yılı Aralık ayında Denizli’de fosseptik çukur çalışmasında 3 çalışan zehirlenerek ölmüştür. 
  • Mersin'de kanalizasyondan sızan gazla zehirlenerek hastaneye kaldırılan Suriyeli 15 yaşındaki Midya Mustu, 6 günlük yaşam mücadelesini yitirmiştir.
  • 2014 yılında Kanalizasyonu açmak için gitmişlerdi ama zehirlenerek bir işçi ölmüştür. 
  • Aydın Kuşadası’nda 2013 yılında 3, 2015’te 2 işçi onarım için girdikleri kanalizasyonda zehirlenerek ölmüştür.
  • Muğla`nın Milas ilçesine bağlı Güllük beldesinde atıksu arıtma tesisinde H2S gazı zehirlenmesinden 7 çalışan zehirlenerek ölmüştür. 
  • Adana Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi‘ne (ASKİ) ait Doğu Katı Atık Arıtma Tesisi‘nde arızalan çamur tankındaki motoru tamir etmek isteyen iki tekniker ile bir işçi zehirlenerek ölmüş ve 2 işçi ise yaralanmıştır. 
  • Erzurum`da kanalizasyon bakım çalışması sırasında metan gazı sıkışmasından dolayı patlama meydana gelmiştir.
  • Adıyaman`da bir ikamette metan gazının sıkışması sonucu meydana gelen patlamada 1 kişi ağır yaralanmıştır.

Özellikle kanalizasyon sistemlerinde ve çöp depolama alanlarında açılan çukurlarda H2S konsantrasyonunun sağlık için kritik seviyeye ulaşması mümkündür.

Metan, H2S ve merkaptanları filtre eden maskeler takılmadan, iş elbiseleri giyilmeden ve oksijen tüpü kullanılmadan kanalizasyon ve terfi merkezi sistemlerine, fosseptik çukura ve çöp depolama alanlarında açılan çukurlara girilmesi yasaklanmalıdır. 


Bodrum katlarda yaşayanlar için riskler

Bodrum katlarında zaman zaman kanalizasyondan ileri gelen gaz sızıntıları meydana gelebilir.

Bodrum katlarındaki hidrojen sülfür ve merkaptan gazlarının sızıntılarından dolayı dünyada onlarca insan hayatını kaybetmektedir.

Belediyeler, bu tür çürük yumurta koku kirliliği şikayeti olan yerleri acil olarak izlemeli, gaz konsantrasyonunu ölçmeli ve olumsuzluğu ortadan derhal kaldırmalıdır.

Gerekli önlemler alınıncaya kadar kişilerin evlere girmesi yasaklanmalıdır.  


Yanan izmarit ve patlama

Kanalizasyon sistemi bacasına yanan sigara izmarit atılmaz.

Atılırsa kanalizasyon sisteminde biriken metan gazından dolayı feci patlama olur.  

Patlama, ölümlere/yaralanmalara neden olur.  


Korunma

Havadan ağır olan H2S'e maruz kalmaya karşı korumanın birkaç yolu vardır.

Birincisi, çalışma alanlarından gazı gideren (emen) havalandırma sistemleri gibi mühendislik kontrollerini kullanmaktır.

H2S oldukça yanıcı olduğundan havalandırma sistemleri patlamaya dayanıklı olmalıdır.

Kanalizasyon, terfi merkezi ve fosseptik çukur gibi kapalı bir alana girmeden önce planlama yapmak çok önemlidir.

Giriş yapmadan önce planlama şunları içerir:

  • Eyüp‘te gece saatlerinde kanalizasyon içerisinde metan gazı sıkışmasından kaynaklı bir patlama meydana gelmiştir. Fırlayan rögar kapakları yolda ve evlerde hasara neden olmuştur.       
  • 2015 yılında Kuşadası‟nda 10 kişi hayatını kaybetmiştir.
  • 2015 yılında Aydın'da 2 işçi temizlemek için girdikleri kanalizasyonda zehirlenerek ölmüştür.
  • 2019 yılında Bursa'da kanalizasyonda çalışırken zehirlenen 2 işçi hayatını kaybetmiştir.
  • 2020 yılı Aralık ayında Denizli’de fosseptik çukur çalışmasında 3 çalışan zehirlenerek ölmüştür.
  • Mersin'de kanalizasyondan sızan gazla zehirlenerek hastaneye kaldırılan Suriyeli 15 yaşındaki Midya Mustu, 6 günlük yaşam mücadelesini yitirmiştir.
  • 2014 yılında Kanalizasyonu açmak için gitmişlerdi ama zehirlenerek bir işçi ölmüştür.
  • Aydın Kuşadası’nda 2013 yılında 3, 2015’te 2 işçi onarım için girdikleri kanalizasyonda zehirlenerek ölmüştür.
  • Muğla`nın Milas ilçesine bağlı Güllük beldesinde atıksu arıtma tesisinde H2S gazı zehirlenmesinden 7 çalışan zehirlenerek ölmüştür.
  • Adana Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi‘ne (ASKİ) ait Doğu Katı Atık Arıtma Tesisi‘nde arızalan çamur tankındaki motoru tamir etmek isteyen iki tekniker ile bir işçi zehirlenerek ölmüş ve 2 işçi ise yaralanmıştır.
  • Erzurum`da kanalizasyon bakım çalışması sırasında metan gazı sıkışmasından dolayı patlama meydana gelmiştir.
  • Adıyaman`da bir ikamette metan gazının sıkışması sonucu meydana gelen patlamada 1 kişi ağır yaralanmıştır.


Mesleki tehlike

Çöp depolama alanları, kanalizasyon, terfi merkezi ve fosseptik çukur bakım ve onarımında çalışanlar için H2S, önemli bir mesleki tehlike olmaya devam etmektedir.


Hava kirliliği

Kanalizasyondan, terfi merkezlerinden ve fosseptik çukurlardan gaz olarak salımlanan H2S, atmosferde (havada) yaklaşık olarak yazın bir gün ve kışın 42 gün kalır ve hidroksil radikalinin katalize ettiği bir reaksiyonda sülfür dioksit ve sülfürik aside dönüşür. H2S, hava kirliliğine neden olur. 

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU