Trafikte yaşlı araçlar, hem havayı hem de sürücünün cebini kirletiyor.
Yaşlı araçlar ve trafik yoğunluğu, şehir içinde hava kirliliğini artırıyor.
Şurup gibi fosil yakıt tüketen yaşlı servis ve toplu taşıma araçları, hava kirliliğine neden olmaktadır.
Yaşlı dizelli/benzinli/LPG araçlar, çevre düşmanıdır.
Çoğu ülkelerde yasaklanan karbüratörlü araçların benzin yerine tüp kullanarak aşırı sera gazı CO2 salımına neden olmaktadır.
Trafik yoğunluğu, dur-kalk sıklığı ve düşük hızda araçların seyri, aşırı yakıt tüketimine, yüksek oranda hava kirleticilerin ve sera gazı CO2'un salımına neden olmaktadır.
İstanbul'da trafik yoğunluğundan dolayı yüzde 30 oranında fazla fosil yakıt tüketilmektedir. Tabi ki aynı oranda havayı kirleten kirleticiler salımlanmaktadır.
- Trafikteki yaşlı araçlar,
- İstiap haddinin üzerinde yük taşıyan araçlar,
- Kalitesiz kömür ve soba kullanan konutlar,
- Trafik yoğunluğu,
- Nefes almayan şehirler,
- Zehir kusan fabrika bacaları ve taş ocakları,
- Yalıtımsız binalarda aşırı fosil yakıt yakılması,
- Baca gazı arıtması olmayan sanayi tesisleri,
- İnversiyon saatler ve günler,
hava kirliliğine neden olmaktadır.
Dünyada hava kirliliğine maruz kalma nedeniyle her yıl 7 milyon insan erken ölmektedir.
Mevcut vergi sistemi ile, şurup gibi fosil yakıt tüketen ve insan sağlığı için çok tehlikeli PM2.5 (çaplı parçacıklar, ≤ 2.5 μm) kirleticileri ve aşırı sera gazı CO2 salımlayan yaşlı araçlar teşvik edilmektedir.
İstanbullular, günde ortalama 2-3 saatini, ayda ise 6 gününü trafikte geçirmektedir. Trafiğin yoğun olduğu alanlar hava kirliliğinin, özellikle de PM2.5 ve NOx kirleticilerinin, yüksek olduğu ortamlardır.
Sonbaharda sık oluşan inversiyon hava kirliliğini tetikliyor.
Sıcaklık inversiyonu, yüksek basınç şartlarının hakim olduğu günlerde, açık hava ve sakin rüzgar şartlarında, meydana gelmektedir.
Özellikle açık hava (bulutsuz) ve sakin rüzgârlı (hızı düşük) gecelerde yer, infra-kızıl radyasyonu yayarak hızlı şekilde soğur.
Böylece yer ve yere yakın yüzey (kuru yer), yukarıdaki yüzeyden daha soğuk olur. Ayrıca kar örtüsü, havayı zeminin yakınında soğuk yapar, açık gökyüzü ve sakin rüzgar şartlarında güneş ışınları, üst atmosferi daha hızlı ısıtır.
Bu duruma sıcaklık inversiyonu denir. Böyle zamanlarda hava kütlesi yukarı doğru değil daha soğuk ortam olan aşağı doğru hareket etme meylindedir.
İnversiyon, atmosferik şartların en muhtemel sonucunda meydana gelir. Sıcaklık inversiyonu, bacadan ve egzozdan salımlanan kirleticiler olmasa, genel olarak zararlı sonuçlar oluşturmayan normal bir meteorolojik olaydır.
Sanayi bölgeleri ile trafiğin yoğun olduğu şehir içi bölgelerde inversiyon olayı hava kalitesi üzerinde olumsuz etki oluşturabilir.
Normal atmosferik şartlarda bacadan ve egzozdan salımlanan sıcak ve hafif gazlar yükselir, genleşir ve sonra soğur.
İnversiyonlu günlerde ise bacadan ve egzozdan salımlanan sıcak kirleticiler yer seviyesinde tutulur ve birikir. Bu durumda bacalardan ve egzozlardan salımlanan kirleticiler inversiyon tabakası içinde veya altında tutulur ve birikmeye başlar.
Egzozdan salımlanan kirleticiler azaltılamıyorsa ve inversiyon süresi de uzuyorsa o bölgede ciddi hava kirliliği problemi oluşur.
Çünkü inversiyonlu şartlarda kirletici gazların dikey değil düşey hareketi ve birikmesi söz konusudur.
Ayrıca soğuk hava, sıcak havadan daha yoğundur. Bu durum yer seviyesindeki havanın ve kirleticilerin yükselmesini ve dağılmasını (seyrelmesini) önler.
Sonbaharda inversiyonlu saatler ve günler, şehirlerde kötü hava şartlarının oluşmasının artmasına ve erken ölümlere neden olur.
İnversiyonlu günlerde bacadan ve egzozdan salımlanan kirli gazlar, yükselmez, dağılmaz ve yere yakın mesafede birikir.
Biriken gazlar, öncelikle solunum hastalığı olan yaşlıları ve çocukları negatif etkiler.
Bu günlerde inversiyon etkisi ile şehirleri sis kaplar. Sisli hava yerine inversiyonlu hava demek daha doğru olur. Hava kirliliğine dikkat edilmeli.
Trafiğin yoğun olduğu yollar, caddeler ve duraklar hava kirliliğinin en yüksek olduğu yerlerdir. Özellikle inversiyonlu günlerde kirlilik maksimum seviyeye oluşur.
Genel olarak trafiğin yoğun olduğu yerlerden uzak durulmalı.
Sağlık için ölümcül PM2.5 ve NOx kirleticilerine dikkat
İşe, okula ve alışverişe gidip gelirken trafik kaynaklı sağlık açısından ölümcül PM2.5 ve NOx kirleticilerine dikkat edilmeli.
PM2.5 kirleticileri, PM10 kirleticilerinde 4 kat daha küçüktür.
Hava kirliliği, soluduğumuz havanın kötü kalitesidir. Soluduğumuz kirli hava, ciğerlere kadar ulaşır.
Akciğer yoluyla büyük hasara neden olur ve akciğer kanseri, obstrüktif kronik akciğer hastalıkları, astım, zatürre ve diğerleri gibi kronik solunum yolu hastalıkları riskini artırır.
Hava kirliliği kalıcı bir enflamatuar tepkiye neden olabilir ve solunum ve bağışıklık sistemlerini bozabilir. Bu da bir bireyin enfeksiyona direnme gücünü daha zor hale getirir.
PM2.5 kirleticisi, havada uzun süreli askıda kalır ve filtre edilemeden solunum yolu ile ciğerlere kadar ulaşır.
Solunan havadaki PM2.5 gibi kirleticiler, partiküller iltihaplanmaya ve arterlerde hasara neden olduğu ifade edilmektedir.
Metreküp hava başına bir mikrogram partikül madde de (PM2.5) gibi küçük bir düşüşün dahi ölüm sayısını yüzde 3 ila 5 oranında azaltır.
Bilimsel çalışmalara göre, hava kalitesi endeksi (AQI), 10 artarsa enfeksiyon ikiye katlama süresinin 2,8 günden 2,5 güne düşeceği tespit edilmiştir.
Şehirlerde, özellikle inversiyonlu günlerde, insan sağlığı için çok zararlı PM10, PM2.5 ve NOx kirleticilerine dikkat edilmeli.
Şehirlerde, özellikle sonbahar aylarında, smog görüntüsü Resim 1'de verilmiştir.
PM2.5 kirliliği, yüksek tansiyon, koroner arter hastalığı, diyabet, astım ve KOAH gibi diğer sağlık koşullarını kötüleştirebilir.
Bu da virüsten önemli ölçüde daha yüksek ölüm riskine yol açabilir.
Hava Kirliliği, Kovid-19 virüsünden ölümleri artırıyor mu?
Harvard Üniversitesi'nden Francesca Dominici ve meslektaşları, uzun vadede her metreküp hava başına fazladan her mikrogram PM2.5 artışı, Kovid-19 ölüm oranını yüzde 11 artırdığını buldular.
Hem PM2.5 ve NOx kirleticileri hem de Kovid-19 virüsü, aynı savunmasız grupları (yaşlılar ve solunum veya kardiyovasküler hastalığı olanları) etkilemektedir.
İnsanlar, kirli havayı soluduklarında, çok küçük kirletici partikül madde olan PM2.5, akciğerlerden kana ve kan damarlarına göç ederek iltihaplanmaya ve şiddetli oksidatif strese neden olur ki bu, serbest radikaller ve oksidanlar arasında bir dengesizliktir.
Bu, arterlerin iç astarına, endotele zarar verir ve arterlerin daralmasına ve sertleşmesine yol açar.
Kovid-19 virüsü de vücuda akciğerler yoluyla girerek kan damarlarında benzer hasara neden olur ve artık bir endotel hastalığı olarak kabul edilmektedir.
Maske takmayanların, hem hava kirliliğine uzun süreli maruz kalması hem de Kovid-19 virüsü enfeksiyonu bir araya gelirse, özellikle kalp ve kan damarlarıyla ilgili olarak sağlık üzerinde ek bir olumsuz etkisi olur.
Bu da daha fazla savunmasızlığa ve Kovid-19'ye karşı daha az dirence yol açar. Halihazırda bir kişinin kalp hastalığı varsa, hava kirliliği ve koronavirüs enfeksiyonu, kalp krizi, kalp yetmezliği ve felce yol açabilecek sorunlara neden olabilir.
Kovid-19 virüsünün boyutu (65-125 nm çapında) ve 26 ila 32kbs uzunluğunda değişen bir nükleik malzeme olarak tek iplikli RNA içerir. 1 Nanometre, 0.001 mikrometreye[µm] veya 0,000001 milimetreye [mm] eşittir.
Koronavirüslerin boyutu, PM2.5'den 104 kat daha küçüktür.
Hava kirliliğinin Kovid-19'dan ölümleri artırdığı tahmin edilmektedir. Maskesiz dolaşılmamalı ve hava kirliliği ile mücadele edilmelidir.
Filtre edilemeden ciğerlere kadar ulaşan ve sağlık için çok tehlikeli olan Partikül Madde (PM2.5) kirliliğine uzun süre maruz kalma, Kovid-19'den ölüm risklerini dünya çapında yüzde 15, Doğu Asya'da yüzde 27, Avrupa'da yüzde 19 ve Kuzey Amerika'da yüzde 17 artırdığı tahmin edilmektedir.
Ülkeler bazında hava kirliliğine uzun süre maruz kalma, Kovid-19'den ölüm risklerini;
- Çek Cumhuriyeti'nde yüzde 29,
- Çin'de yüzde 27,
- Almanya'da yüzde 26,
- Fransa'da yüzde 18,
- İsveç'te yüzde 16,
- İtalya'da yüzde 15,
- İngiltere'de yüzde 14,
- Brezilya'da yüzde 12,
- İrlanda'da yüzde 8,
- İsrail'de yüzde 6,
- Avustralya'da yüzde 3,
- Yeni Zelanda'da yüzde 1
artırdığı tahmin edilmektedir.
İngiltere'de 44 binden fazla Kovid-19'dan dolayı ölüm oldu ve hava kirliliğine atfedilebilen kısmın yüzde 14 olduğu tahmin ediliyor. Bu da 6100'den fazla erken ölümün hava kirliliğine atfedilebileceği anlamına geliyor.
ABD'de 220 binden fazla Kovid-19'den dolayı ölümün yüzde 18'lik bir oranla hava kirliliğine atfedilebilecek yaklaşık 40 bin kişinin erken ölümüne neden olduğu anlamına gelmektedir.
PM2.5 kirliliği, bulaşıcı virüslerin atmosferik ömrünü uzatır, daha fazla insana bulaşmasına yardımcı olur. PM2.5 kirleticisi, virüs iletimini destekleyerek vakaları yaymak için süper rol oynaması muhtemeldir.
PM2.5 kirliliğinin en yoğun olduğu yerler; duraklar (toplu taşıma durakları dahil), trafiğin yoğun olduğu cadde ve yollar, tüneller, kapalı otoparklar ve benzerleridir.
İşe, alışverişe ve okula gidip gelirken mutlaka tekniğine uygun maske takılmalı. Tekniğine uygun maske takılması, hem Kovid-19 virüsünü hem de kirli havayı filtre eder.
Maske, Kovid-19 virüsünü filtre ederken sağlığımız için zararlı PM2.5 gibi kirleticilerini de filtre eder. Kovid-19 ve hava kirliliği ile en iyi mücadele etmenin yolu maskeyi özellikle dışarıda çıkartmamaktır.
Yüksek düzeyde hava kirliliği, vücudun havadaki virüslere karşı doğal savunmasını olumsuz etkiler, insanların viral hastalıklara yakalanma olasılığını artırır ve bu Kovid-19 ile de mümkündür.
Hava kirliliğine maruz kalma, insanların ciddi şekilde hastalanma, yoğun bakım, mekanik ventilasyon ve Kovid-19 nedeniyle ölme olasılığını artıran birçok kronik hastalık için önemli bir risk faktörüdür.
Hava kirliliğine maruz kalma, solunum yolu enfeksiyonu olan bireylerin semptomlarını kötüleştirebilir ve hastaneye yatma ve ölüm riskini artırabilir.
Virüsün yayılmasına karşı alınan kontrol önlemlerinin neden olduğu azalmalara rağmen, dünyanın büyük bir kısmında tehlikeli olmaya devam eden mevcut hava kirliliği seviyeleri, Kovid-19 virüsünün neden olduğu ciddi vakaların ve ölümlerin artmasına katkıda bulunuyor. 1
Kötü hava kalitesi ve iklim değişikliğine karşı aşı yoktur. Çözüm, kirletici emisyonları azaltmaktır.
Ve yetkili yönetimler hava kirliliği (özellikle PM2.5 ve NOx emisyonların azaltma ile ilgili) ile ciddi uygulamalı önlem çalışmaları yapmalılar.
Temiz, yenilenebilir enerji kaynaklarına sahip yeşil bir ekonomiye geçiş yapılarak yaşlı araçlara dur diyerek, binalar yalıtarak, bisiklet yollarını yaygınlaştırılarak, iyileştirilmiş hava kalitesi artırılarak ve iklim değişikliğini sınırlayarak küresel olarak hem çevre hem de halk sağlığını daha da ileriye taşınacaktır.
Kovid-19 Pandemi sürecinde İngiltere Hükümeti, binaları enerji verimli (yalıtım, çift cam, düşük enerjili aydınlatma ve enerji tasarruflu kapıları kapsıyor) hale getirmek hibe finansman desteği vererek hem kirletici gazların hem de sera gazı CO2'in salımını azaltmayı planlamaktadır.
2035 yılına gelindiğinde, yeni dizel, benzinli veya hibrit otomobiller artık İngiltere'de satılmayacak.
Türkiye'de;
- Çevre ve iklim düşmanı dizel, benzinli ve hiprit araçların satışına zaman dur denilecek?
- Yaşlı araçlara uygulanan vergi sistemi AB normlarına ne zaman getirilecek?
- Elektrikli araç kullanımı ne zaman yaygınlaştırılacak?
- Bisiklet ulaşım altyapısı güçlendirilmesi ve bisiklet kullanımı ne zaman teşvik edilecek?
- Enerji verimli binalara geçiş ne zaman yaygınlaştırılacak?
- Isınmada fosil yakıt kullanımına ne zaman dur denilecek?
Kısaca, havayı kirleten ve küresel ısınmaya neden olan kirletici emisyonlar ne zaman azaltılacak?
Ve Kovid-19'un yıllardır bizimle birlikte olması muhtemel olduğundan, şimdi havayı daha temiz hale getirme çabaları, insanların gelecekte hastalıkla başa çıkmalarına yardımcı olabilir.
1. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0301054620301099
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
